Zdaniem kontrolerów obecny system sprawozdań jest niejasny. Dotyczy to nawet kluczowej ustawy finansowej – budżetu państwa. „Sprawozdania z wykonania budżetu państwa były niespójne i nieprzejrzyste, w wyniku czego publikowane dane w zakresie finansów publicznych były trudne do interpretacji i mogły prowadzić użytkowników do przeciwstawnych wniosków" – zauważa NIK.
Kontrolerzy twierdzą wręcz, że sprawozdania finansowe za 2014 r. – który został objęty kontrolą – nie przedstawiały rzetelnego obrazu sytuacji finansowej kontrolowanych jednostek. Nieprawidłowości wynikały zarówno z błędów w prowadzeniu ksiąg rachunkowych, jak i z błędnej prezentacji danych w samych sprawozdaniach. Co więcej – wiele danych o istotnym znaczeniu dla oceny sytuacji finansowej państwa nie było w ogóle publikowanych, np. dane o wykonaniu wydatków budżetu państwa w pełnym układzie zadaniowym.
Najpoważniejszy zarzut NIK dotyczy tego, że niejasne rozliczenia prowadzą do ukrywania prawdziwego deficytu budżetowego. Chodzi przede wszystkim o rozliczanie pożyczek z budżetu państwa Funduszowi Ubezpieczeń Społecznych (FUS), których minister finansów regularnie udziela od 2009 roku. NIK podkreśla, że prognozy wpływów i wydatków FUS wskazują na jego trwałe niezrównoważenie, oznaczające brak możliwości spłaty tych pożyczek. „Udzielanie funduszowi pożyczek zamiast dotacji z budżetu państwa umożliwia przede wszystkim zaniżanie wielkości deficytu budżetowego, co pozwala na pokazanie bardziej optymistycznej sytuacji finansowej państwa, niż jest w rzeczywistości"– uważa NIK.
Do wydatków budżetu państwa nie zalicza się też rozdysponowania środków, które wcześniej wpłynęły do budżetu w wyniku prywatyzacji, a następnie zostały podzielone pomiędzy jednostki sektora finansów publicznych w formie rozchodów budżetu państwa. Podobną rolę odgrywa refundowanie FUS ubytku składki przekazywanej otwartym funduszom emerytalnym. „W 2014 r. zaniżenie deficytu budżetu państwa (...) wyniosło 17,9 mld zł, co odpowiadało wielkości 1 proc. PKB. Problem zaniżenia wartości planowanego deficytu dotyczy również budżetu państwa na 2016 r." – twierdzą kontrolerzy.
Na mniejszą przejrzystość wydatków w sprawozdaniu Rady Ministrów z wykonania budżetu wpływa przypisanie istotnych wydatków do takich pozycji, które uniemożliwiają ich identyfikację. NIK wytyka, że do działu „różne rozliczenia" w 2014 r. wpisano ok. 23 proc. ogółu wydatków. Zdaniem kontrolerów wielkości prezentowane w nieprecyzyjnych pozycjach jako „inne" czy „pozostałe" nie powinny zawierać tak wysokich kwot.
