To, na czym siedzisz

Zaprojektować krzesło jest trudniej niż wieżowiec" – powiedział Mies van de Rohe, niemiecki architekt Bauhausu. Zważywszy, jak trudno znaleźć dzisiaj krzesło, na którym można wygodnie siedzieć, miał chyba rację. Od kiedy krzesłami przestali zajmować się stolarze, a zaczęli designerzy, stają się one coraz dziwniejsze.

Weźmy twór, o którym donosi tygodnik „Economist". Nazywa się LimblC, jest najnowszym produktem szwajcarskiej firmy Inno Motion i należy do rosnącej grupy mebli ergonomicznych. Wykonany z włókna węglowego ma nogę, która wygląda jeszcze jak w zwykłym obrotowym fotelu biurowym. Za to góra składa się z siedzenia przyciętego ukośnie na kształt jakby motyla. I na tym koniec, bo oparcia brak. LimbL (cena 8500 dolarów), owoc pracy ergonomów i ortopedów, obejmuje tylko uda i dzięki temu ma trzymać sylwetkę w najzdrowszej z możliwych pozycji. „Możesz w nim tańczyć, ruszać się, wyciągnąć, zrelaksować, oddać własnym myślom" – zachęca producent. Ale patrząc na ten eksponat, trudno uwierzyć.

To zrozumiałe, że projektanci pracują nad krzesłami, które mają uratować nasz system kostny. Ludzkość spędza dzisiaj większość życia w pozycji siedzącej. Przed monitorem, telewizorem, z laptopem, iPadem, w samochodzie. Coraz trudniej spotkać kogoś, kto nie skarżyłby się na kłopoty z kręgosłupem, na bóle pleców. Zawód rehabilitanta, obok zawodu pomywacza szyb w biurowcach, wydaje się najpewniejszą inwestycją w przyszłość, pozwalającą uniknąć bezrobocia.

Od czasu, kiedy le Corbusier powołał do życia swój słynny szezlong LC4 (nie mylić z drukiem zwolnienia lekarskiego), minęły 84 lata. Oryginał, podobnie jak jego liczne wariacje, cieszy się do dziś niesłabnącym powodzeniem. Bardziej jako symbol statusu, bo jest równie niewygodny, jak corbusierowskie mieszkanka w blokach. Sinusoidalną formę ma wprawdzie podobną do kształtu kręgosłupa, ale zmienić na nim raz zajętej pozycji na wznak nijak się nie da.

LC4 został pomyślany jako mebel do wypoczynku. Ale dziś głowimy się nie nad tym, w jakiej pozycji rozłożyć się na kanapie, o ile mamy na to czas, tylko nad tym, jak wiele godzin wytrzymać w pracy na biurowym krześle.

Pierwsze ergonomiczne krzesła wprowadziły się do biur w latach 70. Od tej pory nieustannie wprowadzano do nich korekty mające dostosować je do wzrastającej liczby godzin spędzanych w biurach. Zmieniały się kształt i wysokość oparcia, wielkość siedzenia, kąt odchylenia itp.

Nadejście boomu firm internetowych czuło się w powietrzu już w latach 90. Więc gdy w Dolinie Krzemowej po roku 2000 dot comy wysypały się jak z rękawa, na wypasione gabinety ich szefów już czekały atrakcyjne wynalazki designerów meblowych. Wśród nich krzesło Aeron, produkt meblowego potentata, firmy Herman Miller. Szybko stało się ono najbardziej szpanerskim wyposażeniem dotcomowych milionerów. Łatwo rozpoznawalnym, ale dość brzydkim. Szerokie, z potężnymi oparciami, siedzeniem osadzonym nie na drewnianej ramie, jak zazwyczaj, ale na miękkiej plastikowej konstrukcji, która przystosowała się do kształtu ciała. Tapicerka była ze sztucznego włókna, także high-tech.

Osobliwe, że Aeron pomyślane zostało pierwotnie jako krzesło dla starszych ludzi i nazywało się Sarah. Jego autor Bill Stumpf, syn pielęgniarki geriatrycznej, obserwując ich w szpitalach i domach opieki, zauważył, w jakich pozycjach najchętniej oglądali telewizję, jak się poruszali, w jakich pozycjach robiono im dializy. Mieli słabe nogi, więc przechylali się do tyłu i spędzali w takiej pozycji godziny. Każdy, kto siadał na Sarah, mówił: „Byłoby świetne dla mojej babci, mamy, cioci". Ale jak sprzedać krzesło dla starców? Bez designu, bez całej piany młodości i energii? Szefowie firmy Herman Miller nie wiedzieli, co z tym zrobić. I wtedy powstał pomysł, żeby z Sarah zrobić krzesło biurowe.

Aeron stał się szybko jednym z kultowych przedmiotów wyposażenia biurowego lat 90. Krzesło było drogie, ale wygodne. Wszyscy chcieli je mieć. Opowiadali o nim szefowie Microsoftu, wystąpiło w serialu o Simpsonach, pokazywały je kolorowe magazyny. Z taśmy produkcyjnej schodził jeden Aeron co 17 sekund – sprzedano ich 7 milionów.

Ale, paradoksalnie, to krzesło było zbyt wygodne, żeby przetrwać. Wkrótce udowodniono, że siedzenie jest jedną z czynności najbardziej zagrażających naszemu gatunkowi. Jedno z badań prowadzonych w Ameryce przez okres 13 lat wykazało, że kobiety, które znajdują się w pozycji siedzącej przez więcej niż sześć godzin dziennie, mają 94 proc. szans na krótsze życie niż osoby bardziej aktywne. Dla mężczyzn odsetek ten wynosił 48 proc. Udowodniono także, że zbyt długie siedzenie sprzyja powstawaniu cukrzycy. Oczywiście Aeron nie powodował bezpośrednio ani zgonu, ani cukrzycy, ale jego następcy mieli prowokować bardziej do ruchu niż unieruchamiać ciało w jednej pozycji.

Nadeszła zatem era piłek i klęczników, niedesignerskich i tanich, które wysypały się także w naszych biurach. Zaczęły powstawać krzesła anty Aeron – takie, w których nie dało się długo usiedzieć. A najzdrowsze są takie, z których szybko trzeba wstać. To jedyny, najbardziej naturalny i niedesignerski ratunek dla naszych kręgosłupów.

Z Ipadem, Mac Airem czy lekkim pecetem już nie trzeba siedzieć przy biurku. Można siedzieć w fotelu, na leżaku, na kanapie, na trawie. Zmianom technologii komputerowych towarzyszą zmiany naszych zachowań. Za nimi idą zmiany w designie.