Reformujmy łowiectwo, zanim będzie za późno

Jako naukowcy zaangażowani w ochronę przyrody i prowadzący badania nad zwierzętami (w tym większość z nas – również nad gatunkami łownymi) czujemy się w obowiązku sprostować podane przez pana Daniłowicza tezy. Tworzą one bowiem mylny obraz funkcjonowania populacji dzikich zwierząt, jak również funkcjonowania i zasadności gospodarki łowieckiej w obecnym jej kształcie.

Czytaj także: Witold Daniłowicz: Popierajmy łowiectwo, zanim będzie za późno

Po pierwsze, przytoczone w artykule przykłady gatunków łownych, których populacje w Polsce rosną, mogą sprawiać wrażenie, że łowiectwo nie zagraża rodzimym gatunkom, a jedynie obniża ich zbyt wysokie liczebności. Autor nie wspomniał jednak o szeregu gatunków, których populacje w Polsce od dekad wyraźnie maleją i są już nieliczne, a mimo to zwierzęta te nadal są zabijane przez myśliwych. Na przykład cztery gatunki ptaków uznane obecnie za łowne: łyska, czernica, cyraneczka i głowienka, od lat zmniejszają liczebność na tyle poważnie, że Polski Komitet Krajowy Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) zaapelował o wykreślenie ich z listy gatunków łownych. Drastycznie w ciągu ostatnich dekad spada również liczebność zajęcy i kuropatw. Zauważają to sami myśliwi, a mimo to nadal strzelają do tych zwierząt, corocznie zabijając ich tysiące. Za wzrost liczebności ssaków kopytnych natomiast nie odpowiada zmniejszenie pozyskania łowieckiego – to akurat regularnie rośnie – ale m.in. ocieplenie klimatu (wpływające na zwiększenie dostępności biomasy roślinnej oraz przeżywalność zwierząt, szczególnie podczas coraz łagodniejszych zim), a także dokarmianie.

Po drugie, pan Daniłowicz wskazał gatunki, które faktycznie mogą generować szkody w gospodarce rolnej i leśnej, co sprawia wrażenie zasadności i pożyteczności łowiectwa. Nie wspomniał jednak o wielu gatunkach, które nie powodują szkód ani nie są w żaden inny sposób konfliktowe, a mimo to są zabijane przez polskich myśliwych. Do takich zalicza się np. większość ptaków łownych. Na przykład słonki i jarząbki nie powodują strat ekonomicznych, ich populacje nie są zbyt liczne, a mimo to są one zabijane w ramach polowań.

Po trzecie, autor wylicza szkody gospodarcze powodowane przez zbyt liczne, jego zdaniem, populacje kilku gatunków ssaków, a równocześnie pomija całkowicie rolę dokarmiania – ochoczo wykonywanego i propagowanego przez myśliwych – w zwiększaniu liczebności tych właśnie gatunków, szczególnie dzików. Zwierzętom tym dostarcza się ogromne ilości wysokokalorycznego, ale nieodpowiedniego dla nich pokarmu (np. kukurydzy, marchwi, chleba), w sposób nienaturalny stymulując ich rozrodczość. Efektem dokarmiania jest upośledzenie naturalnych mechanizmów regulujących płodność, a także przyzwyczajanie zwierząt do pożywienia, którego w lasach nigdy nie było. To z kolei może zwiększać szkody w uprawach rolnych. Dokarmianie może również zwiększać lokalnie presję zwierząt na lasy gospodarcze, a skupianie się dużej liczby zwierząt wokół miejsc wykładania karmy zwiększa ryzyko infekcji i inwazji pasożytniczych.

Po czwarte, autor opisuje z niepokojem wzrost liczebności saren, jeleni i dzików, nie wspomina jednak, że środowisko myśliwych wciąż podejmuje próby przywrócenia odstrzału wilka, który w naturalny sposób obniża liczebność ssaków kopytnych. Obecność wilków wpływa również na zachowanie kopytnych, skutkiem czego robią one mniej szkód w lesie. Jeśli się twierdzi, że kopytnych jest za dużo, należałoby wspomagać odbudowę populacji tego drapieżnika, a nie próbować ponownie ją ograniczać. Tymczasem poza wspomnianymi próbami przywrócenia odstrzału i kampanią medialną środowisk myśliwych na to ukierunkowaną corocznie w Polsce znajdowane są wilki śmiertelnie postrzelone z broni myśliwskiej.

Po piąte, pan Daniłowicz, przytaczając liczebności dzikich gatunków co do sztuki, tworzy całkowicie błędne wrażenie rzetelnej i precyzyjnej wiedzy odnośnie do stanu i trendów populacyjnych zwierząt łownych. Prawda jest zupełnie inna: myśliwi nie znają liczebności ani zmian liczebności gatunków, na które polują. Liczby podawane przez nadleśnictwa i koła łowieckie (spływające następnie do GUS) trudno uznać za dokładne, gdyż sposób ich pozyskania nie opiera się na wiarygodnej metodzie naukowej, a jedynie na wysoce subiektywnych „obserwacjach całorocznych". Co więcej, odnośnie do szeregu gatunków myśliwi nie wiedzą, ile osobników zabijają, ponieważ nie podejmują nawet próby zbierania takich danych. Dostępne dane o liczebności wspomnianych gatunków należy zatem traktować z dużą ostrożnością – mają bowiem szeroki margines błędu.

Po szóste, nawet te niedokładne dane, rozpatrzone w szerszym kontekście, pokazują stan skrajnie odmienny od tego, co sugeruje pan Daniłowicz, pisząc, że dzikich zwierząt jest „za dużo". A zatem, wg GUS, mamy w Polsce (około) 275 tys. jeleni, 920 tys. saren i 90 tys. dzików (nie 400 tys., jak podaje autor). Jednocześnie hodujemy (około) 12 mln świń, 6 mln bydła i 201 mln drobiu. W skali globalnej liczebność dzikich kręgowców spadła o ok. 60 proc. od lat 70. ubiegłego wieku. Obecnie łączna masa hodowanego przez ludzi drobiu jest ponaddwukrotnie większa niż masa wszystkich dziko żyjących ptaków, a łączna masa wszystkich dzikich ssaków (wliczając wieloryby, słonie i inne wielkie zwierzęta) stanowi około 4 proc. całkowitej masy wszystkich żyjących obecnie na ziemi ssaków – pozostałe 96 proc. dzieli się między zwierzęta hodowlane (60 proc.) i nas samych (36 proc.). Tak ogromna liczebność zwierząt hodowlanych w dużym stopniu przyczynia się do degradacji naszego środowiska życia, dostarczając przy tym ludzkości z pokarmem jedynie ok. jednej szóstej energii i jednej trzeciej białka, a jednocześnie zajmując ponad trzy czwarte terenów rolniczych. W obliczu globalnego kryzysu klimatyczno-ekologicznego potrzebujemy zatem znacznie zmniejszyć liczebność zwierząt hodowlanych, a nie – żyjących pod wciąż rosnącą presją cywilizacji dzikich gatunków.

Powyższe argumenty nie wyczerpują listy zastrzeżeń i wątpliwości związanych z obecnie funkcjonującym w Polsce modelem łowiectwa. Nie odmawiamy łowiectwu potencjalnie pomocniczej roli w racjonalnym gospodarowaniu zasobami przyrodniczymi i łagodzeniu konfliktów na linii człowiek – dzikie zwierzęta. Uważamy jednak, że obecny model gospodarki łowieckiej nie spełnia kryteriów racjonalnego, zrównoważonego i opartego na wiedzy zarządzania. Przeciwnie, współczesne łowiectwo nie realizuje wielu ważnych funkcji (np. rzetelny monitoring liczebności populacji czy redukcja gatunków obcych), a w ekstremalnych przypadkach (np. gdy myśliwi celowo lub przypadkowo zabijają zwierzęta z gatunków chronionych) wręcz przyczynia się do trwającego zaniku bioróżnorodności. Model łowiectwa musi się zatem zmienić i zacząć uwzględniać aktualną wiedzę na temat dzikiej przyrody. Musi też brać pod uwagę oczekiwania społeczne, gdyż całe społeczeństwo, a nie tylko myśliwi, ma prawo głosu w tej sprawie – a społeczna akceptacja dla zabijania dzikich zwierząt, szczególnie w ramach polowań rekreacyjnych i dla pozyskania trofeów, maleje na całym świecie, w tym w Polsce. Na apel Witolda Daniłowicza o poparcie dla łowiectwa odpowiadamy zatem apelem o jego pilną i głęboką reformę.

Dr Piotr Bentkowski (Institut Pierre Louis d'Epidémiologie et de Santé Publique, Nauka dla Przyrody)

Dr hab. Michał Żmihorski (Instytut Biologii Ssaków PAN)

Dr hab. Rafał Kowalczyk, prof. PAN (Instytut Biologii Ssaków PAN)

Dr hab. Zofia Prokop (Wydział Biologii UJ, Nauka dla Przyrody)

Dr hab. Paulina Kramarz, prof. UJ (Wydział Biologii UJ, Nauka dla Przyrody)

Dr hab. Krzysztof Schmidt, prof. PAN (Instytut Biologii Ssaków PAN)

Dr Barbara Pietrzak (Wydział Biologii UW, Nauka dla Przyrody)

Prof. dr hab. Joanna Pijanowska (Wydział Biologii UW, Nauka dla Przyrody, była przewodnicząca Państwowej Rady Ochrony Przyrody)

Prof. dr hab. Piotr Skubała (Wydział Nauk Przyrodniczych UŚ, Nauka dla Przyrody)

Dr hab. Przemysław Chylarecki, prof. PAN (Muzeum i Instytut Zoologii PAN)

Dr hab. inż. Robert Mysłajek (Wydział Biologii UW)