Grzywaczewska-Łuczkowska: Nie zawsze cała władza zostaje w rodzinie

Członkowie rodziny mogą odgrywać różne role w zarządzaniu i nadzorze nad fundacją rodzinną. Wszystko zależy oczywiście od woli fundatora i tego, jak ukształtuje postanowienia statutu. On decyduje, kto będzie beneficjentem, kto wejdzie w skład organów fundacji i jakie przyzna im uprawnienia. Od tych postanowień w ogromnym stopniu będzie zależało funkcjonowanie przyszłej fundacji rodzinnej. Dlatego tak ważne jest skorzystanie z profesjonalnego doradztwa przy zakładaniu fundacji.

Trzy organy

Przepisy ustawy o fundacji rodzinnej (dalej: ustawa) w części dotyczącej jej organów bez wątpienia bazują na znanych nam już konstrukcjach spółek prawa handlowego. Przy wielu niewiadomych w nowej instytucji prawa polskiego i licznych obawach związanych z jej funkcjonowaniem rozwiązania znane i sprawdzone są jak najbardziej pożądane. Przepisy ustawy dają nam jednak tylko ramy funkcjonowania fundacji i jej organów. To statut te kwestie doprecyzuje i ustali zasady działania, kompetencje oraz skład organów. W zależności od tego, kto będzie ustalał treść statutu – fundator czy też cała rodzina – osoby te otrzymały bardzo dużą swobodę, jeśli chodzi o zasady dotyczące organizacji.

W fundacji rodzinnej zaplanowano trzy organy: zarząd, radę nadzorczą oraz zgromadzenie beneficjentów. Taki podział ma przede wszystkim umożliwić skuteczne zarządzanie fundacją oraz dokonanie wyboru następców po wygaśnięciu mandatu członka danego organu.

Również zasady działania organów mają wiele podobieństw do organów spółek. Jest to przede wszystkim kadencyjność, obowiązek wyrażenia zgody przez członka organu na pełnienie przez niego funkcji, działanie na podstawie regulaminu, forma zwoływania i odbywania posiedzeń oraz zasady głosowania i podejmowania uchwał.

Czytaj więcej

Rzecz o prawie

Marta Kończak: Poprawianie fundacji rodzinnej

Wprowadzenie zmian podatkowych, zwłaszcza niekorzystnych, ustawą, która nie ma żadnego związku z regulowaną materią, budzi wątpliwości konstytucyjne, więc mogą być zakwestionowane w przyszłości.

Zarząd

Odpowiedzialny za funkcjonowanie oraz reprezentowanie na zewnątrz jest zarząd fundacji. Główną rolą zarządu jest skuteczne osiąganie celów, dla których fundacja została utworzona, to jest gromadzenie majątku, zarządzanie nim w interesie beneficjentów oraz spełnianie świadczeń. Zarząd zajmuje się również „obsługą” beneficjentów. Odpowiada za informowanie ich o uprawnieniach na podstawie ustalonej listy beneficjentów i wykonywanie świadczeń na ich rzecz. Na zarządzie spoczywa też odpowiedzialność za weryfikację, czy dany beneficjent spełnił określone warunki, by świadczenie otrzymać.

Ponadto, zarząd jest odpowiedzialny za ochronę danych osobowych beneficjentów, weryfikację potrzeby przetwarzania danych, aktualizację listy beneficjentów oraz usunięcie niepotrzebnych danych. Jednocześnie powinien dbać o płynność finansową oraz zapewnić wypłacalność fundacji.

Jeśli statut nie zawiera innego postanowienia, to fundator ma prawo powoływać i odwoływać członków zarządu, a po jego śmierci czyni to rada nadzorcza, jeżeli została ustanowiona. W przypadku śmierci fundatora i braku rady nadzorczej to zgromadzenie beneficjentów ma prawo dokonywać powołań i odwołań członków zarządu.

Zarząd fundacji, podobnie jak zarząd spółki, może być jedno- lub wieloosobowy, bez ograniczeń liczby członków. Do zarządu mogą należeć członkowie rodziny lub osoby spoza tego grona. Muszą to być niekarane osoby fizyczne. To jedyny wymóg.

Zapewne pojawi się pytanie, czy beneficjenci mogą pełnić funkcję członka zarządu. Umożliwienie beneficjentom pełnienia funkcji w organach fundacji rodzinnej ma swoje zalety, ponieważ to beneficjenci, a więc najczęściej członkowie rodziny, są najbardziej zaznajomieni z majątkiem i wartościami fundatora, co jest istotne przy zarządzaniu nim. Ustalając skład zarządu, fundator powinien jednak uwzględnić możliwość konfliktu interesów beneficjenta z innymi beneficjentami. Jeżeli więc stosunki w danej rodzinie bywają skomplikowane, warto rozważyć powierzenie funkcji zarządu zaufanym osobom trzecim, spoza rodziny.

Uprawnienia i zasady działania zarządu powinny zostać określone w statucie. Jeśli statut nie zawiera takich postanowień, to ustawa wprowadza pewne reguły, zbliżone do zarządu w spółkach.

Czytaj więcej

Opinie Prawne

Bartosz Rodak: Wiele opcji prowadzenia działalności dla fundacji rodzinnej

Większość form uzyskiwania przychodów jest dla fundacji otwarta. Dzięki temu planowanie sukcesyjne pozwala na istotną dywersyfikację ewentualnych ryzyk.

Rada nadzorcza

Nadzór i kontrolę nad działalnością fundacji sprawuje rada nadzorcza. Zgodnie z ustawą, ustanowienie rady nadzorczej jest obligatoryjne, jeśli beneficjentów jest więcej niż 25. To zapewni przejrzystość i sprawne funkcjonowanie fundacji rodzinnej, mając na uwadze, że konieczne jest utrzymanie uporządkowanej struktury i procesów w organizacji. Rada nadzorcza pozostaje opcjonalnym organem w innych przypadkach.

Podstawowym i najważniejszym zadaniem rady nadzorczej jest monitorowanie przestrzegania prawa i obowiązujących aktów przez zarząd. Dlatego rada nadzorcza ma prawo żądać niezwłocznego udostępnienia wszelkich informacji, dokumentów, sprawozdań i wyjaśnień dotyczących funkcjonowania fundacji rodzinnej. Zarząd oraz inne odpowiednie osoby, takie jak pełnomocnicy, są zobowiązani do udzielania odpowiednich informacji.

Nie ma możliwości pełnienia funkcji członka zarządu i członka rady nadzorczej jednocześnie, bo mógłby powstać konflikt interesów. To tak jakby członek zarządu spółki kapitałowej pełnił również funkcję członka rady nadzorczej tej samej spółki i miał kontrolę oraz ocenę swoich własnych decyzji.

Wydaje się, że najlepszym rozwiązaniem byłoby, gdyby w zarządzie zasiadały osoby z zewnątrz, a członkowie rodziny pełniliby funkcję członków rady nadzorczej. Pozwoliłoby to zapewnić rodzinie stałą kontrolę i pieczę nad działaniem fundacji, przy jednoczesnym uniknięciu konfliktów. Członkowie rodziny w radzie nadzorczej mogą chronić interesy fundacji i sprawować kontrolę nad jej działaniami. Statut może rozszerzyć jej uprawnienia kontrolne, ale również przyznać pewne uprawnienia decyzyjne, np. uzależnić określone czynności zarządu od wcześniejszej zgody rady. Rodzina zasiadająca w radzie nadzorczej fundacji będzie więc mogła zapewnić sobie wpływ na najważniejsze decyzje.

Zgromadzenie beneficjentów

Zgromadzenie beneficjentów, ustanowione w statucie przez fundatora, jest organem obowiązkowym w fundacji rodzinnej. Udział w nim będzie otwarty dla każdego beneficjenta, któremu w statucie przyznano odpowiednie uprawnienie do uczestnictwa. Fundator określi warunki uczestnictwa beneficjentów w zgromadzeniu.

Sam status beneficjenta nie będzie więc jeszcze oznaczał, że taka osoba lub organizacja będzie uprawniona do wzięcia udziału w zgromadzeniu. Jest to istotne o tyle, że do grona beneficjentów mogą wejść również osoby spoza rodziny czy też organizacje pożytku publicznego. Grono beneficjentów może być więc szersze niż grono osób uprawnionych do wzięcia udziału w zgromadzeniu. Fundator może w statucie wskazać, że beneficjentami posiadającymi ten przywilej są wyłącznie pełnoletni członkowie rodziny.

Do kompetencji zgromadzenia beneficjentów będą należały najistotniejsze sprawy fundacji rodzinnej, w szczególności: uzupełnianie składu organów, zatwierdzanie sprawozdań finansowych, udzielanie absolutorium członkom zarządu z wykonania przez nich obowiązków. Zgodnie z intencją fundatora statut może obejmować inne okoliczności, które wymagają podjęcia uchwały przez zgromadzenie beneficjentów.

Kompetencje rodziny zależą więc w głównej mierze od woli fundatora wyrażonej w statucie oraz składu poszczególnych organów fundacji rodzinnej. Poza uprawnieniami wynikającymi z uczestnictwa w konkretnych organach fundacji każdy z beneficjentów oraz fundator ma wynikające z ustawy uprawnienie do kierowania do organów fundacji uwag, opinii i zaleceń dotyczących jej działalności.

Czytaj więcej

Podatki

Fundacja rodzinna tuż-tuż. Jakie zmiany w podatkach

W większości sytuacji fundacja rodzinna nie będzie zobowiązana do zapłaty podatku dochodowego. Także wkłady wnoszone do niej jako mienie w celu pokrycia funduszu założycielskiego będą po jej stronie neutralne w CIT.

Dwie ścieżki

Tworząc fundację rodzinną, a w szczególności kształtując postanowienia statutu, należy rozważyć, jakie kompetencje i o jakim charakterze chcemy przyznać członkom rodziny. Jest to kwestia zależna od każdej rodziny i można ją różnie regulować.