Reforma sądownictwa: to kolejny rok zmian w procedurze karnej

Nowa bezwzględna przyczyna odwoławcza, rozszerzony katalog spraw objętych śledztwem, uregulowanie statusu członków Wojsk Obrony Terytorialnej, nowy pełnomocnik w postępowaniu karnym. Tak zmieni się procedura karna w nadchodzącym roku, a Ministerstwo Sprawiedliwości zapowiada, że to nie koniec.

Ustawodawca przyzwyczaił do częstych, niejednokrotnie głębokich zmian procedury karnej. W ciągu ostatnich kilku lat była gruntownie zmieniana kilkakrotnie. W 2016 r. nastąpił odwrót od procesu kontradyktoryjnego i powrót do poprzedniego modelu. Analiza ustaw zmieniających, które weszły w życie od stycznia 2017 r. lub wejdą w marcu oraz lipcu 2017 r., wskazują, że nadchodzący rok to okres dalszych głębokich zmian. Niektóre będą miały nawet bezpośredni wpływ na kształt procesu karnego, w tym na uprawnienia procesowe stron oraz pozycję orzekającego sądu.

Nowe zasady wyznaczania sędziego

Od 1 lipca 2017 r. rozszerzy się katalog tzw. bezwzględnych przyczyn odwoławczych poprzez dodanie w § 1 art. 439 k.p.k. punktu 1a. To następstwo zmiany zasad wyznaczania składu orzekającego oraz uprawnienia strony do złożenia wniosku o wyłączenie sędziego wyznaczonego do rozpoznania sprawy z naruszeniem tych zasad. Nieuwzględnienie zasadnego wniosku strony przed sądem pierwszej instancji stanie się bezwzględną przyczyną odwoławczą, a w konsekwencji uchyli całe orzeczenie i powtórzy proces.

Wyznaczenie sędziego powołanego do orzekania w składzie jednoosobowym albo sędziego sprawozdawcę nastąpi w kolejności wpływu sprawy do sądu oraz na podstawie jawnej listy sędziów orzekających w sądzie lub wydziale. Zasadniczo odstępstwo będzie dopuszczalne wyłącznie powodu dłuższej choroby, innej usprawiedliwionej niemożności wykonywania obowiązków służbowych, ważnej przyczyny wynikającej z organizacji pracy w sądzie. Jeżeli sprawa powinna zostać rozpoznana w składzie wieloosobowym, kolejni członkowie składu sędziowskiego powoływani będą wyłącznie w drodze losowania.

Podobnie jak obecnie, w sprawach dotyczących zbrodni zagrożonej karą 25 lat pozbawienia wolności albo dożywotniego pozbawienia wolności na wniosek prokuratora zgłoszony w akcie oskarżenia lub obrońcy zgłoszony w terminie trzech dni od doręczenia aktu oskarżenia w drodze losowania powoływani będą wszyscy sędziowie do orzekania w sprawie.

Do orzekania w sprawie w miejsce sędziego już wyznaczonego powołuje się innego sędziego w drodze losowania. Zasada ta obejmie również sędziego w składzie jednoosobowym lub sędziego sprawozdawcy powołanych na podstawie listy. Sędziego wyznaczonego będzie można zastąpić, gdy zajdzie przeszkoda procesowa, przeszkoda wynikająca z przepisów prawa o ustroju sądów, z powodu długotrwałej choroby lub z innej usprawiedliwionej przyczyny.

Szczegółowy sposób przeprowadzenia losowania określony zostanie w rozporządzeniu ministra sprawiedliwości. Ono też doprecyzuje warunki uznania choroby lub innej usprawiedliwionej niemożności wykonywania obowiązków służbowych za dłuższą lub długotrwałą oraz wskaże ważne przyczyny wynikające z organizacji pracy w sądzie dopuszczające pominięcie sędziego od orzekania w sprawie.

Strona procesu będzie mogła zgłosić przed rozpoczęciem przewodu sądowego wniosek o wyłączenie sędziego wybranego z naruszeniem nowej procedury. Sąd zobowiązany zostanie do pouczenia stron przed rozpoczęciem przewodu sądowego o przysługującym im uprawnieniu.

Celem wprowadzenia nowych zasad powoływania sędziów jest zapewnienie pełnej transparentności wyboru składu sędziowskiego. Choć zamiary ustawodawcy wydają się słuszne, to w praktyce mogą skutkować przedłużeniem procesów poprzez nadmierne składanie wniosków o wyłączanie sędziów.

Śledztwo w sprawach funkcjonariuszy

Od 1 marca 2016 r. w sprawach o występki, gdy osobą podejrzaną będzie sędzia, prokurator, funkcjonariusz policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Służby Celno-Skarbowej lub Centralnego Biura Antykorupcyjnego, prowadzone będzie śledztwo.

Ustawodawca przewidział, że prowadzenie postępowania przygotowawczego w formie śledztwa będzie obowiązkowe niezależnie od rodzaju zarzuconego występku czy zagrożenia karą i zadecyduje o nim kryterium podmiotowe.