Nie trzeba przekonywać, jak duże znaczenie w cywilnym postępowaniu sądowym ma możliwość dopuszczenia dowodów z dokumentów znajdujących się w aktach innej sprawy. W praktyce orzeczniczej ta możliwość bywa ograniczana, zwłaszcza jeśli chodzi o przeprowadzone dowody z zeznań świadków i z opinii biegłych.
Na uzasadnienie tego ograniczenia powołuje się art. 235 § 1 k.p.c. statuujący zasadę bezpośredniości przeprowadzania dowodów przed sądem orzekającym. W bogatym orzecznictwie Sądu Najwyższego na tle treści tego przepisu można znaleźć przykłady bardzo zróżnicowanej jego wykładni, czego potwierdzeniem są stanowiska w dwóch odległych czasowo wyrokach. I tak, w nadmiernie rozbudowanej tezie wyroku z 28 września 1971 r. II CR 384/71 SN uznał m.in., że „stanowi uchybienie procesowe dokonywanie ustaleń faktycznych na podstawie akt innej sprawy.(....) Postępowanie dowodowe powinno być przeprowadzone przed sądem orzekającym zgodnie z zasadą bezpośredniości. Zasada prawdy obiektywnej nie (...) może (...) prowadzić do zastępowania potrzebnych własnych samodzielnych ustaleń sądu orzekającego, ustaleniami dokonanymi w innej sprawie związanej z pierwszą pod względem faktycznym i jurydycznym".
Z kolei w ostatnim wyroku dotyczącym tej kwestii, z 12 kwietnia 2018 r., II CSK 399/17, Sąd Najwyższy stwierdził, że „dowód z protokołu zeznań świadka przesłuchanego w innym postępowaniu jest dowodem z dokumentu urzędowego odzwierciedlającego treść tych zeznań. Przeprowadzenie tego dowodu nie narusza zasady bezpośredniości (art. 235 § 1 k.p.c.)" (...).
Pomiędzy tymi krańcowymi poglądami znajdziemy całą paletę stanowisk pośrednich prezentowanych przez najwyższą instancję sądową, a za nią przez sądy powszechne.
Zasada bezpośredniości
Analiza orzeczeń publikowanych w zbiorze lex prowadzi do wniosku, że sądy powszechne bardziej przywiązane są do rygorystycznego stanowiska prezentowanego w wyroku II CR 384/71. Zajęły je też w omawianej sprawie II CSK 399/17. Istotną kwestią procesową w niej było to, że kluczowy świadek złożył zeznania w aktach postępowania przygotowawczego Ds, a powód nie wnioskował o jego przesłuchanie w prowadzonej sprawie cywilnej, ograniczając się do powołania na jego zeznania złożone w sprawie karnej. Sąd apelacyjny uznał, że zastąpienie dowodu z zeznań świadka dowodem z dokumentu stanowiącego protokół jego zeznań złożonych w innej sprawie jest dopuszczalne jedynie wtedy, gdy świadek z różnych przyczyn (np. śmierci) nie mógłby złożyć zeznań bezpośrednio przed sądem, co nie miało miejsca w sprawie. Dlatego, zdaniem sądu, nie było możliwe dokonanie ustaleń na podstawie protokołu przesłuchania tej osoby w charakterze świadka w sprawie Ds. Skoro skarżący mógł prosić o to, aby przesłuchać tę osobę bezpośrednio przed sądem, dokument w postaci protokołu jej przesłuchania w postępowaniu przygotowawczym nie mógł stanowić dowodu.
