Strasburg nie dla każdego

Proponowana reforma Europejskiego Trybunału Praw Człowieka znacznie zmniejszy jego dostępność dla skarg indywidualnych – zwraca uwagę prawniczka, która pracowała w kancelarii Trybunału

Publikacja: 26.10.2011 08:20

Proponowana reforma Europejskiego Trybunału Praw Człowieka znacznie zmniejszy jego dostępność dla sk

Proponowana reforma Europejskiego Trybunału Praw Człowieka znacznie zmniejszy jego dostępność dla skarg indywidualnych

Foto: Fotorzepa, Robert Gardzińśki Robert Gardzińśki

Red

W Radzie Europy w Strasburgu 2 – 4 listopada 2011 r. odbędzie się międzyrządowe spotkanie dotyczące reformy Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (Trybunał). Decyzje, jakie tam zapadną, mogą mieć kluczowe znaczenie dla przyszłości systemu skarg indywidualnych, uznawanego za najskuteczniejszą formę ochrony praw człowieka na świecie.

Od czasu powstania w 1997 r. Trybunał został obdarzony przez Polaków dużym zaufaniem. Jednocześnie stał się ofiarą swojego sukcesu. W 2010 r. wpłynęło do niego 61 300 spraw (6450 z Polski), wydano 2607 wyroków (108 w sprawach polskich). Zdecydowana większość należy do spraw niedopuszczalnych.

Już z dniem jego wprowadzenia było wiadomo, że protokół 14 do europejskiej konwencji praw człowieka (konwencja) reformujący funkcjonowanie Trybunału będzie niewystarczający. Z tych względów 19 lutego 2010 r. w Interlaken rządy państw członkowskich Rady Europy przyjęły plan reform.

Od tego czasu prace nad reformą prowadzone są w międzyrządowych grupach. Kolejne postulaty zmian proponowane przez rządy zmierzają do znacznego zmniejszenia dostępności skarg indywidualnych.

Główną nowością jest wprowadzenie opłat za skargi. Proponuje się trzy warianty systemu opłat:

Sugerowane zmiany budzą wiele wątpliwości, zwłaszcza co do sposobu przekazywania opłat (transfer międzynarodowy mógłby się okazać droższy od samej opłaty), jak również systemu zwolnień z opłat. Możliwość oceny sytuacji majątkowej skarżących przez pracowników kancelarii Trybunału zdaje się iluzoryczna. Ponadto system opłat powinien być zróżnicowany w zależności od państwa pochodzenia skarżącego. Kolejna propozycja to wprowadzenie nowego kryterium dopuszczalności skargi, wedle reguły de minimis non curat pretor (Prawo [sędzia] nie interesuje się drobiazgami). Trybunał miałby się zajmować jedynie sprawami o charakterze strategicznym lub tymi, w których naruszenie praw człowieka wyrządziło skarżącemu znaczącą szkodę.

W 2010 r. wpłynęło do Trybunału 61 300 spraw, w tym 6450 z Polski, wydano 2607 wyroków – 108 dotyczących rodaków

Grupa pracująca nad reformą zastanawia się nad stworzeniem statutu dla Trybunału. Powielałby on część zagadnień dotyczących jego organizacji zawartych w konwencji oraz inkorporowałby dotychczasowy regulamin Trybunału, który ma charakter czysto wewnętrzny. Statut byłby nowelizowany w zwykłej procedurze, bez potrzeby każdorazowej ratyfikacji przez państwa członkowskie Rady Europy. Zapewniłoby to większą elastyczność w organizacji Trybunału oraz szybszą reakcję na powstające problemy (np. w kwestiach wielkości i sposobu obradowania Izb). Istnieje jednak ryzyko poddania kontroli rządów również spraw wykraczających poza kwestie organizacyjne.

Trwają również prace nad nowym mechanizmem filtrującym skargi. Funkcję filtrowania przejąłby zespół młodszych sędziów, którzy podejmowaliby decyzje o dopuszczalności oraz wydawali wyroki w sprawach powtarzalnych, w których istnieje ugruntowane orzecznictwo Trybunału. Rozważana jest również możliwość przekazania kompetencji do wydawania decyzji o dopuszczalności lub niedopuszczalności skarg bezpośrednio prawnikom zatrudnionym w kancelarii Trybunału.

W celu zwiększenia efektywności systemu konwencyjnego oraz zwiększeniu roli Trybunału proponuje się wprowadzenie "opinii doradczych" (ang. advisory opinions) umożliwiających sądom narodowym zwracanie się z pytaniem do Trybunału w celu wyjaśnienia problemu interpretacyjnego lub stosowania konwencji w praktyce.

Jedną z nowszych propozycji jest wprowadzenie obowiązku reprezentacji przez zawodowego prawnika na każdym etapie postępowania, również przy składaniu skargi. Dzisiaj obowiązek reprezentacji przez adwokata lub radcę prawnego istnieje dopiero od momentu zakomunikowania sprawy rządowi. Wprowadzenie takiego obowiązku powinno wiązać się z zapewnieniem przez Trybunał bezpłatnej pomocy prawnej. Pomoc prawna z urzędu przyznawana w Polsce nie obejmuje postępowań przed instytucjami międzynarodowymi. Ponadto jest przyznawana niezwykle rzadko.

Najnowszym, a zarazem najbardziej kontrowersyjnym pomysłem, jest postulowana przez ekspertów niemieckich możliwość wprowadzenia sankcji za składanie skarg niezasadnych. Trybunał nakładałby taką sankcję po zakończeniu procedury, tj. po uznaniu skargi za niedopuszczalną. Niemcy podkreślają, że sankcja, aby pełniła rolę edukacyjną, nie może być zbyt niska. Wskazują jednocześnie, że tego typu rozwiązanie, w przeciwieństwie do możliwości wprowadzenia opłat, nie przyniesie uszczerbku dla skarg zasadnych.

Konwencja postrzegana jest jako „żyjący instrument", który rozwija się dzięki kolejnym orzeczeniom Trybunału. Postulowane reformy mogą eliminować skargi mniej oczywiste, co do których linia orzecznicza nie została ustalona. Możliwość nałożenia sankcji finansowych lub opłat na skargi niedopuszczalne może skutecznie powstrzymywać skarżących i ich pełnomocników od wnoszenia do Trybunału spraw przełomowych. To z kolei osłabi jego rolę, którego sukces oparty był na szerokiej dostępności systemu skargowego. Czy na pewno chcemy odejść od dotychczasowego modelu i stworzyć Trybunał dla uprzywilejowanych? Rząd Rzeczypospolitej Polskiej sprzeciwia się wprowadzeniu opłat, stanowisko co do pozostałych propozycji nie jest znane.

Autorka jest koordynatorką „Europy praw człowieka" Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka oraz dyrektorem merytorycznym „Obserwatorium wolności mediów w Polsce".

W Radzie Europy w Strasburgu 2 – 4 listopada 2011 r. odbędzie się międzyrządowe spotkanie dotyczące reformy Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (Trybunał). Decyzje, jakie tam zapadną, mogą mieć kluczowe znaczenie dla przyszłości systemu skarg indywidualnych, uznawanego za najskuteczniejszą formę ochrony praw człowieka na świecie.

Od czasu powstania w 1997 r. Trybunał został obdarzony przez Polaków dużym zaufaniem. Jednocześnie stał się ofiarą swojego sukcesu. W 2010 r. wpłynęło do niego 61 300 spraw (6450 z Polski), wydano 2607 wyroków (108 w sprawach polskich). Zdecydowana większość należy do spraw niedopuszczalnych.

Pozostało 89% artykułu
Opinie Prawne
Marek Isański: Można przyspieszyć orzekanie NSA w sprawach podatkowych zwykłych obywateli
https://track.adform.net/adfserve/?bn=77855207;1x1inv=1;srctype=3;gdpr=${gdpr};gdpr_consent=${gdpr_consent_50};ord=[timestamp]
Opinie Prawne
Maciej Gawroński: Za 30 mln zł rocznie Komisja będzie nakładać makijaż sztucznej inteligencji
Opinie Prawne
Wojciech Bochenek: Sankcja kredytu darmowego to kolejny koszmar sektora bankowego?
Opinie Prawne
Tomasz Pietryga: Sędziowie 13 grudnia, krótka refleksja
Materiał Promocyjny
Bank Pekao wchodzi w świat gamingu ze swoją planszą w Fortnite
Opinie Prawne
Rok rządu Donalda Tuska. "Zero sukcesów Adama Bodnara"