Prof. Lelental: Wyświetlałem więźniom zakazane filmy

Rz: Podobno został pan prawnikiem przez przypadek?

Stefan Lelental:

Tak było. Chciałem być dziennikarzem sportowym. W Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika w Łodzi miałem dobre stopnie, zdawałem więc na dziennikarstwo do Warszawy. Okazało się, że pierwszeństwo mają ci z dyplomem przodownika pracy, ja jednak takiego nie miałem...

Jak można było go zdobyć?

No właśnie do końca nie wiedziałem. Nie udzielałem się w szkole społecznie. Moje dokumenty z UW zostały automatycznie przesłane na łódzki Wydział Prawa – taka była wtedy praktyka. Tu też musiałem zdawać egzamin. Pamiętam, że z geografii miałem m.in. pytanie o pochodzenie węgla... ?W 1954 r. zacząłem studiować prawo.

Podobało się panu?

Wtedy studiowało się o wiele lepiej niż dziś. Nikt nie pytał o pieniądze. Dostawałem stypendium, z którego kupiłem mnóstwo książek. Wiele mam do dziś. To były czasy studenckich spotkań przy winie, dyskusji. W Łodzi studiowało wtedy wiele wybitnych postaci, m.in. Roman Polański. W Zakopanem był taki wspaniały dom dla studentów – Żak. Poznałem tam swoją pierwszą dziewczynę, studentkę filologii polskiej z Warszawy. Moimi nauczycielami byli wybitni prawnicy.

Czemu wybrał pan prawo karne?

Zachwyciły mnie wykłady prof. Emila Stanisława Rapaporta. To był najwybitniejszy uczony na UŁ. ?I bardzo przyjaźnie nastawiony do studentów. Na jego wykładach często brakowało miejsca, zapraszał nas do siadania na podeście. Gdy się postarzał, seminaria odbywały się w jego mieszkaniu. Był zwolennikiem tzw. trójpodziału prawa karnego – na materialne, proceduralne i właśnie wykonawcze. Polski kodeks wykonawczy uchwalono w 1969 r., a ja już w 1958 r. pisałem u niego pracę na ten temat. Dane mi było kontynuować jego dzieło. W listopadzie 1980 r. prezes Rady Ministrów powołał mnie do komisji kodyfikacyjnej, która m.in. przygotowała kodeks karny wykonawczy z 1997 r.

Pana praca naukowa rozpoczęła się właśnie od pracy magisterskiej?

Nie. Życzeniem prof. Rapaporta było, bym zaczął od więziennictwa. W listopadzie 1958 r. podjąłem pracę w tej służbie – jako jeden z pierwszych z wyższym wykształceniem. Dopiero po kilku latach wróciłem na uczelnię.

Chyba nie było łatwo świeżo upieczonemu absolwentowi prawa pracować z więźniami?

Więźniowie mnie lubili. To byli sprawcy drobniejszych przestępstw lub ci, którzy właśnie kończyli karę. Problemy miałem, ale ze współpracownikami i zwierzchnikami. Po październiku 1956 r. w więziennictwie doszło do zasadniczego przełomu. Podejście do więźniów było o wiele bardziej humanitarne. Duża część kadry wywodziła się jednak z dawnych czasów i nie było łatwo przekonać ich do nowych zasad.

Jaką pełnił pan funkcję?

Byłem kierownikiem działu penitencjarnego. Organizowałem dla więźniów koncerty. Pamiętam, jaki się zrobił w Łodzi szum, gdy przyjechali Czerwono-Czarni. Przed zwierzchnikami uratowało mnie tylko to, że więźniowie częściowo płacili za bilety. W więzieniu było też kino. Ale można było wyświetlać tylko filmy ze specjalnej listy. Ja tej zasady nie przestrzegałem. Dlaczego niby więźniowie mieli się nudzić? Miałem więc rozmowy z urzędnikami z Centralnego Zarządu Więziennictwa...

Mimo tych rozmów utrzymał się pan na stanowisku?

Wiceministrem sprawiedliwości był wtedy prof. Stanisław Walczak. Spodobało mu się to, co robiliśmy. Zaczął zlecać nam wprowadzanie różnych eksperymentalnych nowinek. Na przykład przepustek dla więźniów. W naszym zakładzie był pierwszy oddział leczenia alkoholików. Wyniki mieliśmy bardzo dobre – trochę dlatego, że jako alkoholików diagnozowano wtedy wszystkich, którzy popełnili przestępstwo w stanie po użyciu alkoholu. Kiedy na oddziale zaczęła pracować elegancka absolwentka socjologii, chętnych było jeszcze więcej...