Maciej Jakubik: Priorytety dla nowej Komisji Europejskiej

Kadencja obecnej Komisji Europejskiej powoli zmierza ku końcowi i konkludowane są ostatnie prace nad rozpoczętymi kilka lat temu inicjatywami i rozporządzeniami. Po czerwcowych wyborach do Parlamentu Europejskiego zostanie powołany inny skład Komisji, która zaproponuje nowe priorytety, agendę prac. I w ten sposób otworzy nowy rozdział w polityce energetyczno-klimatycznej UE.

Zbliżające się lata będą czasem dynamicznych zmian w sektorze energetycznym i w gospodarce europejskiej związanych z wdrażaniem obszernych regulacji z pakietu Fit for 55. UE zobowiązała się podjąć duże wysiłki, aby ograniczyć emisje gazów cieplarnianych do 2030 r., ale też wyznaczyć cele przejściowe na 2040 r. Osiągnięcie ich w sposób efektywny kosztowo i sprawiedliwy społecznie wzmocni niezależność energetyczną UE, obniży koszty importu paliw oraz poprawi jakość środowiska naszego kontynentu. Wyzwaniem pozostaje jednak różny poziom zamożności np. w państwach Europy Środkowej, ale też słabości instytucjonalne związane z wdrażaniem skomplikowanych przepisów.

Tymczasem sytuacja we Wspólnocie i jej otoczeniu jest daleka od stabilności. Z powodu rosyjskiej agresji na Ukrainę oraz konfliktów na Bliskim Wschodzie uwaga społeczeństw i polityków europejskich coraz bardziej jest skierowana na kwestie bezpieczeństwa i obronności. Innymi wyzwaniami są wzrost cen energii i inflacja, polaryzacja społeczeństw, akceptacja dla transformacji, przyszłość przemysłu, ale też zarysowujące się zmiany instytucjonalne oraz rozszerzenie UE.

Jakie zatem priorytety w zakresie polityki energetycznej i klimatycznej powinna wyznaczyć nowa Komisja, aby skutecznie przeprowadzić transformację energetyczną? W nowej publikacji Forum Energii proponujemy sześć obszarów:

1) Nowa strategia bezpieczeństwa energetycznego dla Europy

UE potrzebuje nowego podejścia do bezpieczeństwa energetycznego. Ostatnia europejska strategia powstała w 2014 r. i koncentrowała się głównie na dostawach gazu i ropy naftowej, a także na budowie nowej infrastruktury dla paliw kopalnych. Jest to podejście przestarzałe. System energetyczny zmienia się dynamicznie, rośnie rola energii elektrycznej ze względu na rozpowszechnianie się pomp ciepła i aut elektrycznych, co powoduje nowe wyzwania i zagrożenia, w tym cybernetyczne.

Z kolei konieczność ograniczania roli węgla czy gazu w gospodarkach powoduje, że kwestie środowiskowe i zrównoważonego rozwoju zyskują na znaczeniu. Budując bezpieczeństwo energetyczne przyszłości, należy także patrzeć na nowe minerały i surowce potrzebne do produkcji baterii czy paneli słonecznych, i planować ich użycie tak, aby uniknąć pułapki zbytniej zależności od dostawców spoza Europy.

2) Poprawa dostępu do danych, planowanie polityki energetycznej i klimatycznej

Jednym z wąskich gardeł transformacji jest niewystarczający dostęp do danych lub ich duże rozproszenie – szczególnie w nowych sektorach, które dopiero zostaną objęte polityką klimatyczną (budynki, transport, rolnictwo). Szczególnie istotny ten problem jest w krajach Europy Środkowej. Bez dostępu do wiarygodnych danych nt. zużycia energii i ogrzewania w budynkach trudno będzie zdiagnozować rzeczywistą skalę niezbędnej termomodernizacji czy planować programy wsparcia w inwestycjach. Dlatego tak istotne jest zbieranie danych i ich analizowanie na poziomie europejskim oraz przygotowywanie planów transformacji w sektorze energetyki, ciepła, ale także budynków i transportu. Jest to kluczowe dla zwiększenia transparentności i wsparcia wdrażania koniecznych zmian, co nie we wszystkich krajach przebiega w równym tempie. Brak wiarygodnych informacji może powodować wzrost oporu wobec zaproponowanych reform oraz może stanowić źródło konfliktów i niepokojów społecznych.

Dlatego uważamy za celowe stworzenie wyspecjalizowanej jednostki na poziomie UE, która mogłaby pomóc w usprawnieniu zarządzania zasobami wiedzy i informacją. Rekomendujemy powołanie Agencji Transformacji Energetycznej UE lub stworzenie specjalnej jednostki w ramach już istniejących Wspólnego Centrum Badawczego (JRC) lub Europejskiej Agencji Środowiska (EEA).

3) Dalsze reformy rynku energii oraz rozwój sieci

Wraz ze zmieniającym się systemem elektroenergetycznym, konieczne są dalsze reformy, aby rynek pozwalał korzystać odbiorcom z rozwoju OZE, a jednocześnie zapewniał inwestorom stabilne, długoterminowe ramy regulacyjne. Wygaszanie jednostek konwencjonalnych powoduje, że system jest coraz trudniej sterowalny, podczas gdy potrzeby elastyczności gwałtownie rosną. Rynek przechodzi ewolucję i konieczne są dostosowania i zapewnienie mu nowych funkcji.

Z jednej strony należy dążyć do uproszczenia wprowadzania rynków mocy, które umożliwiają zapewnienie inwestycji niezbędnych do utrzymania mocy koniecznych do stabilnej pracy i bilansowania systemu opartego w głównym stopniu na OZE. Z drugiej, konieczny jest szybki rozwój rynków elastyczności, które powinny uzupełniać rynek energii i mocy oraz zapewniać dostosowanie podaży i popytu do szybko zmieniających się warunków systemu.

Czytaj więcej

Sieci Przesyłowe

Miliardy na projekty sieci i magazynów

Spółki w kolejnych latach planują zwiększać wydatki inwestycyjne. Oczkiem w głowie Taurona, Polskiej Grupy Energetycznej i Enei będą sieci dystrybucyjne.

Ważne będzie też wzmocnienie sygnałów lokalizacyjnych, które pozwoliłyby na efektywny dobór źródeł wytwórczych na konkretnych obszarach, lepsze wykorzystanie sieci i optymalną lokalizację nowych dużych odbiorców. Ceny lokalizacyjne pozwoliłyby zaoszczędzić pieniądze europejskich konsumentów wydane na infrastrukturę, która nie będzie potrzebna w rozproszonym systemie [ceny lokalizacyjne – wytyczone dla poszczególnych obszarów, dziś obowiązuje jedna uśredniona cena energii dla całego kraju – red.].

Dla osiągnięcia dekarbonizacji europejskiego systemu energetycznego niezbędny jest też rozwój sieci, stanowi to podstawę udanej transformacji energetycznej. Duży nacisk należy położyć na przyspieszenie wdrażania i modernizacji sieci poprzez zachęcanie do ich budowy, rewizje procedur administracyjnych i ułatwianie finansowania. Istotne jest optymalne wykorzystywanie istniejących zasobów i sprawne zarządzanie majątkiem sieciowym. Konieczne też jest odpowiednie planowanie, uwzględniające różne nośniki energii, ale też zintegrowanie sieci na lądzie i na morzu.

4) Ochrona najbardziej narażonych obywateli poprzez dobrze zaprojektowane i wdrożone mechanizmy

W nadchodzących latach UE wejdzie w erę przyspieszonej transformacji energetycznej, która wpłynie nie tylko na sektory przemysłowe, ale także na społeczeństwa. Społeczny wymiar polityki klimatycznej będzie coraz ważniejszy, a interakcja będzie się odbywać poprzez ceny energii, miejsca pracy oraz zachęcanie do zmiany – co może budzić niepokój – zwłaszcza gdy nie będzie gotowych alternatywnych i sensownych rozwiązań. Mieszkańcy Unii, doświadczeni przez kryzys energetyczny, będą obawiać się wzrostu kosztów energii – rolą nowej Komisji będzie skutecznie temu przeciwdziałać, kierując niezbędną pomoc do różnych grup społecznych, szczególnie najuboższych.

Zaniedbania oraz brak reakcji na pojawiające się problemy i wzrost społecznych niepokojów będą uderzać w reputację polityki klimatycznej w UE i promieniować na kraje poza UE. Dlatego Komisja powinna przykładać szczególną wagę do funkcjonowania Społecznego Funduszu Klimatycznego (SFK) oraz Funduszu Sprawiedliwej Transformacji (FST). Powinny być traktowane jak flagowe projekty UE i mieć nadaną odpowiednią rangę.

5) Powołanie Funduszu Transformacji Energetycznej, który wesprze inwestycje

Transformacja energetyczna wymaga połączenia inwestycji prywatnych i publicznych, aby niezbędne przedsięwzięcia mogły być zrealizowane. Europejski Zielony Ład powinien ewoluować w kierunku programu gospodarczego, z silnym komponentem finansowym i przemysłowym. Globalna rywalizacja o nowe technologie i zasoby jest bardzo zacięta, a tempo i skala transformacji muszą być wspierane przez specjalne mechanizmy finansowe, jeśli UE chce osiągnąć swoje cele oraz nie zostać w tyle w globalnym wyścigu gospodarczym.

Konieczne jest powołanie specjalnego funduszu wspierającego przedsiębiorstwa produkujące czyste technologie w UE, bo tylko w ten sposób będą mogły one wyskalować swoje produkty. Konstrukcja takiego funduszu może być podobna do znanego już Next Generation EU, ale jego zasady powinny być znacznie bardziej elastyczne, a wsparcie finansowe powinno obejmować nie tylko nakłady inwestycyjne, ale także uwzględniać koszty operacyjne. Należy zadbać, aby pieniądze równomiernie trafiały do wszystkich państw Wspólnoty, bez pomijania biedniejszych czy faworyzowania bogatszych.

6) Zewnętrzny wymiar polityki klimatycznej i energetycznej

Geopolityczny krajobraz energetyczny przechodzi znaczące zmiany, a priorytety, definicje i wyzwania w UE również się szybko zmieniają. Rola tradycyjnych źródeł energii maleje, a na znaczeniu zyskują inne surowce i technologie, których rola będzie szybko rosnąć. Odpowiednie dostosowanie polityk i relacji z partnerami zewnętrznymi jest konieczne, aby wzmocnić pozycję UE na arenie światowej. Istotne będzie prowadzenie zrównoważonej dyplomacji energetycznej i klimatycznej, która wspiera wysiłki transformacyjne w sąsiedztwie i w krajach rozwijających się poprzez sojusze i partnerstwa oraz wsparcie inwestycji ukierunkowanych na zrównoważony rozwój.

Czytaj więcej

Polityka

Charles Michel wyjaśnia dlaczego UE musi się rozszerzać

Na geopolityczny chaos musimy odpowiedzieć kolejnym rozszerzeniem – mówi Charles Michel, przewodniczący Rady Europejskiej. Jego zdaniem więcej państw w Unii Europejskiej da jej większą wagę na arenie międzynarodowej.