Jerzy Falkowski: Jak stopy procentowe wpływają na popularność polityków

Decyzją RPP we wrześniu stopy procentowe NBP zostały obniżone o 0,75 pkt proc. z poziomu 6,75 proc. (a w październiku o dalsze 0,25 pkt proc.). Warto zatem zrozumieć motywy tak dużego wrześniowego cięcia stóp procentowych i ocenić jego zasadność w świetle wiedzy o doświadczaniu zysków i strat przez ludzi. Aby dobrze uchwycić ten problem, należy zagadnienie kontroli stóp procentowych przedstawić w świetle dotychczasowych działań w tej dziedzinie w różnych krajach.

Po co bankowi centralnemu niezależność

Zachowania banku centralnego z pewnością powinny być niezależne od działalności rządów, wówczas w dalszej perspektywie sprzyjają szybkiemu rozwojowi gospodarczemu i istotnie przyczyniają się do zwiększenia dobrobytu społeczeństwa.

Bardzo dobrze widoczne jest to na rynku amerykańskim, gdzie działania prezesa amerykańskiego Systemu Rezerwy Federalnej są całkowicie niezależne od rządu. Pomimo spadku inflacji obecny prezes Fedu Jerome Powell nie tylko nie zamierza obniżać stóp procentowych, chociaż inflacja wyhamowała do jedynie 3,3 proc., ze szczytowego poziomu 7 proc. latem 2022 r. Co więcej, zamierza jeszcze je podwyższać.

Powell na lipcowym posiedzeniu Rezerwy Federalnej stwierdził, że jest gotów na dalsze podwyżki stóp procentowych i zapowiedział utrzymywanie restrykcyjnej polityki monetarnej. Taka strategia będzie aktualna dopóty, dopóki członkowie Rezerwy Federalnej nie będą pewni, że inflacja będzie trwale spadać w kierunku celu inflacyjnego.

Bank Anglii częściej stopy obniżał, niż podnosił

Nieco inna sytuacja ma miejsce w niektórych krajach Europy. Weźmy przykład z Wielkiej Brytanii, skąd mamy dokładne dane odnośnie do zmian stóp procentowych na przestrzeni wielu lat. Każdy rząd w latach 1951–1992 był bezpośrednio zainteresowany polityką finansową odnoszącą się do regulacji stóp procentowych, ponieważ kontrola rynku monetarnego pozwala wpływać na oprocentowanie kredytów.

Taki wpływ był potrzebny rządowi przede wszystkim w celu zwiększania poparcia wyborców. Znakomicie podjęli to zagadnienie David Sanders i John Gibson, pokazując, że istotnym czynnikiem wpływającym na poparcie konserwatywnego rządu Wielkiej Brytanii było manipulowanie stopami procentowymi lokat finansowych w taki sposób, aby wywołać ekonomiczny optymizm. W konsekwencji wpłynęło to na dużą popularność rządu w latach 80.

Taka swoboda zmian stóp procentowych bywała oczywiście wykorzystywana w celach politycznych niezwiązanych z gospodarką, przede wszystkim po to, aby zwiększać popularność rządzących polityków. Warto w tym miejscu podkreślić, że w latach 70. i 80. Bank Anglii był podporządkowany rządowi brytyjskiemu i pełnił rolę doradczą w zakresie prowadzenia polityki finansowej.

Wielu analityków rynku monetarnego Wielkiej Brytanii wyrażało swoje negatywne stanowisko wobec rządowej polityki finansowej. Podkreślali oni, że nie jest ona zsynchronizowana z gospodarką, a wprowadzane zmiany stóp procentowych nie wynikały z mechanizmów gospodarczych, tylko z potrzeby utrzymania się przy władzy. Takie działania powodowały spore zaburzenia na rynku pieniądza.

Stopy procentowe w kampanii wyborczej

Należy teraz odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób działania Banku Anglii odnośnie do zmian stóp procentowych są związane ze strategią wyborczą rządzących polityków? W latach 1951–1992 prawie każdy rząd wprowadził większą liczbę obniżek stóp procentowych niż podwyżek: obniżek było 142, podczas gdy podwyżek – tylko 70.

Zauważmy teraz ciekawe zjawisko: chociaż liczba obniżek była zdecydowanie większa, to ich średnia wielkość wyniosła tylko 0,49 pkt proc., podczas gdy średnia podwyżka wyniosła aż 1,1 pkt proc., czyli dwa razy więcej, chociaż ich liczba była dwukrotnie mniejsza.

Tę, wydawałoby się, paradoksalną politykę rządu regulowania stóp procentowych na rynku finansowym łatwo zrozumieć w świetle spopularyzowanej przez Daniela Kahnemana teorii perspektywy. Można ją streścić tak: strata boli bardziej, niż cieszy zysk. Wynika z tego, że negatywne zdarzenia należy łączyć, a pozytywne rozdzielać.