Marek Belka: Euro zejdzie na drugi plan

Rz: Wynikiem brytyjskiego referendum w sprawie przynależności do Unii najbardziej zaskoczeni wydają się sami Brytyjczycy. Ponad 3 mln z nich podpisało apel o powtórkę głosowania. A liderzy kampanii na rzecz Brexitu jeden po drugim umywają ręce od kierowania państwem. Wielka Brytania zostanie w UE?

Wielka Brytania to ostatni kraj, który powinien narzekać na UE. Nie dziwi mnie, że wielu Brytyjczyków żałuje dziś tego, jak głosowali. Dali się ponieść emocjom, zamiast głosować zgodnie z własnym interesem. To zresztą pokazuje szerszy problem: integracja europejska ma złą prasę. W wielu krajach UE, w Polsce też, nacjonalizuje się wszelkie sukcesy, a wszystkie porażki zrzuca na Unię. Nie wyobrażam sobie jednak, żeby Wielka Brytania mogła zostać w UE. To byłoby wielkie upokorzenie dla tamtejszych elit politycznych i całego społeczeństwa. Przyjmuję więc założenie, że Brexit stał się faktem, choć proces rozwodowy może trwać długo i nie wiadomo, jakie będzie miał konsekwencje dla samej Wielkiej Brytanii i reszty Unii.

Brexit może być początkiem końca Unii Europejskiej?

W UE jest dziś ponad 50 partii eurosceptycznych, w niektórych krajach u władzy. Na pewno będą się pojawiały propozycje rozmaitych groteskowych referendów. W tych warunkach nie ma mowy o zacieśnianiu integracji w tych obszarach, na które społeczeństwa się nie godzą. Będzie raczej dążenie przywódców do odebrania części władzy Komisji Europejskiej i przekazania jej rządom i innym demokratycznie wybranym organom władzy. W związku z tym najsilniejsze państwa – Francja i Niemcy, będą próbowały przejąć inicjatywę – na ile pozwoli na to demokracja.

Gdyby tak się stało, to paradoksalnie Brytyjczycy swoją decyzją sprawiliby, że UE stałaby się dla nich bardziej akceptowalna. Byłaby to też zmiana po myśli polskiego rządu...

Ale nie byłaby wcale zgodna z naszym interesem. W naszym interesie jest jak największa władza Brukseli, bo ona ogranicza siłę Berlina i Paryża, w większym niż one stopniu bierze pod uwagę interesy mniejszych państw. Ale dla utrzymania spoistości UE do obywateli państw członkowskich musi pójść taki przekaz, że mniej do powiedzenia będą mieli brukselscy urzędnicy, a więcej parlamenty krajowe. Zyska na znaczeniu stanowisko przewodniczącego Rady Europejskiej (dziś jest nim Donald Tusk – red.), jako koordynatora inicjatyw liderów państw, a straci stanowisko szefa Komisji Europejskiej.

Jeśli ograniczenie roli Brukseli będzie oznaczało wzmocnienie osi Berlin–Paryż, Polska zostanie zmarginalizowana? Czy mamy szansę należeć do rdzenia UE?

Jesteśmy tak gospodarczo zintegrowani z tymi państwami, że nie mamy innego wyboru niż zbliżanie się do nich. Mamy więcej wspólnych interesów niż rozbieżnych, a wśród nich interesy geopolityczne – wystarczy spojrzeć na mapę. Ale jeśli nie chcemy zostać zmarginalizowani, powinniśmy starać się o ożywienie Trójkąta Weimarskiego, zamiast śnić o  budowie jakichś innych układów, jakiegoś Międzymorza. Mam wrażenie, że dziś w Polsce wypowiedzi polityków na temat polityki zagranicznej – choć sprawy UE to tak naprawdę od dawna nie jest już polityka zagraniczna – skierowane są do krajowego odbiorcy, są podyktowane lokalnymi podziałami. O tym trzeba zapomnieć. Jakiekolwiek próby podkreślania naszej asertywności i suwerenności w obecnej sytuacji skazują nas nie tyle na klęskę, ile na śmieszność.

W 2014 roku, gdy doszło do aneksji Krymu przez Rosję, powiedział pan, że należy ponownie przeprowadzić rachunek kosztów i korzyści z tytułu przyjęcia euro. Względy ekonomiczne schodziły wtedy na dalszy plan wobec względów bezpieczeństwa. Teraz względy polityczne – potrzeba zbliżenia do rdzenia UE – też przemawiają za wejściem do strefy euro?

Teraz sytuacja jest o tyle inna, że nie sądzę, abyśmy w ogóle stali przed takim wyborem: albo strefa euro, albo peryferia UE. Euro jest jedną z przyczyn kryzysu w UE. I nie chodzi wcale o gospodarcze problemy niektórych państw, zwłaszcza Grecji, które nie były dobrze przygotowane do przyjęcia euro i dziś ponoszą tego konsekwencje. Myślę raczej o tym, że euro było przez długi czas naturalnym motorem integracji europejskiej, poniekąd ją wymuszało. A dziś to wymuszanie spotyka się z bardzo szerokim oporem społecznym, co rozsadza UE. Nie widzę więc przestrzeni, żeby zacieśnianie integracji odbywało się na tej płaszczyźnie, euro zejdzie na drugi plan. Integracja będzie raczej dotyczyła innych kwestii: wspólnej ochrony zewnętrznych granic, wspólnej polityki zagranicznej itp.

Euro wymuszało integrację, bo wydawało się, że unia walutowa będzie mogła funkcjonować tylko wtedy, gdy dojdzie do daleko idącej konwergencji gospodarczej państw członkowskich. Od kryzysu fiskalnego w Eurolandzie wielu ekonomistów podkreśla, że unia walutowa bez unii fiskalnej nie ma racji bytu. Skoro o budowie superpaństwa europejskiego możemy zapomnieć, to strefa euro jest skazana na rozpad?