Można powstrzymać się od pracy

Światowa Organizacji Zdrowia (WHO) definiuje bowiem zdrowie nie tylko jako brak choroby, ale również jako stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i socjalnego. W Polsce podstawowe zasady dotyczące ochrony zdrowia pojawiły się w Konstytucji II RP z 1935 roku. Ochronę zdrowia pracowników uregulowała dopiero Konstytucja PRL w ustawie z 1974 r., a zapisy w niej zawarte są wynikiem rozporządzeń i ustaw opracowanych przez Ministerstwo Zdrowia oraz Ministerstwo Pracy.

W 1996 roku minister zdrowia wydał rozporządzenie w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników w zakresie profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz wydawania orzeczeń lekarskich przewidzianych w kodeksie pracy. Rok później Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej dodało rozporządzenie o ogólnych przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy. W 2002 r. w kodeksie pracy pojawiło się rozporządzenia ministra zdrowia o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. W tym samym roku rząd wydał też rozporządzenie w sprawie wykazu chorób zawodowych. Trzy lata temu minister zdrowia wydał przepisy o szkodliwych dla zdrowia czynnikach biologicznych w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki. Co więc dla pracowników i pracodawców wynika z przywołanych przepisów?

[srodtytul]Ochrona zdrowia zatrudnionych[/srodtytul]

Konstytucja naszego kraju mówi, że każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, które zostały zapisane w kodeksie pracy. – O ochronie pracy mówią normy prawne. Środki badawcze, organizacyjne i techniczne mają za zadanie ochronę praw pracownika. Mówi się też o ochronie jego życia i zdrowia przed czynnikami niebezpiecznymi i szkodliwymi w środowisku pracy, a także stworzeniu mu optymalnych warunków pracy – wyjaśnia Ewelina Sokołowska, radca prawny z Kancelarii Adwokatów i Radców Prawnych P. J. Sowisło z Poznania.

Funkcją ochrony pracy jest przeciwdziałanie niebezpieczeństwu dla zdrowia i życia ludzkiego, które powstają w trakcie pracy. – Należy usunąć zagrożenia wiążące się z urządzeniem i utrzymaniem samych pomieszczeń pracy, używaniem narzędzi i środków pracy. Trzeba też pamiętać o zagrożeniach związanych z organizacją pracy oraz tych tkwiących w samych pracownikach. A ten cel realizują przede wszystkim przepisy mówiące o bezpieczeństwie i higienie pracy – tłumaczy Ewelina Sokołowska.

[srodtytul]Obowiązki a zdrowie[/srodtytul]

Ponieważ pracodawca jest zobowiązany do zapewnienia bezpieczeństwa i zabezpieczenia zdrowia pracowników, ten ma prawo wymagać od pracodawcy ochrony swojego zdrowia. W kodeksie pracy w artykule dotyczącym bezpieczeństwa i higieny pracy gwarantuje się pracownikowi uprawnienia związane z ochroną życia i zdrowia. – Do istotnych praw pracowniczych należy prawo do powstrzymania się od wykonywania pracy, gdy jej warunki nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika. Po drugie, gdy wykonywana przez niego praca zagraża innym osobom. Pracownik ma także prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, jeżeli powstrzymanie się od pracy nie usunęło zagrożenia. W obu przypadkach pracownik ma obowiązek powiadomienia o tym przełożonego. Co ważne pracownik za ten czas zachowuje prawo do pełnego wynagrodzenia – tłumaczy Ewelina Sokołowska.

Pracownik traci prawo do wypłaty, jeśli nie może jej wykonywać z powodu swojej sprawności psychofizycznej i ten stan zmusił go do opuszczenia stanowiska pracy. Dlaczego szef nie wypłaci mu część pensji? – Ponieważ przyczyna powstrzymania się od wykonywania pracy leży po stronie pracownika, ustawodawca nie przewidział w tym przypadku prawa do zachowania wynagrodzenia – wyjaśnia Ewelina Sokołowska.

[srodtytul]Pracodawca pracownikowi[/srodtytul]

Odpowiedzialność za bezpieczeństwo i higienę pracy w przedsiębiorstwie ponosi pracodawca. Zobowiązany jest więc do ochrony zdrowia i życia pracowników. Do ogólnych obowiązków pracodawcy względem pracowników należy organizowanie pracy w taki sposób, by zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Musi też przestrzegać w firmie przepisów z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Od pracodawcy wymaga się również wydawania poleceń usuwania uchybień w tym zakresie oraz kontrolowania wykonania tych poleceń. Pracodawca zobowiązany też został do zapewnienia wykonania nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru, czyli społecznego inspektora pracy. Pracodawca ma również obowiązek znać przepisy o ochronie pracy. – Pracodawca rozpoczynający działalność jest zobowiązany zawiadomić, w ciągu 30 dni od daty rozpoczęcia tej działalności, właściwego inspektora pracy i właściwego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności oraz o przewidywanej liczbie pracowników. Ma też obowiązek poinformowania inspektora sanitarnego o zmianie miejsca, rodzaju i zakresu prowadzonej działalności. Zwłaszcza gdy zmiany technologii lub profilu produkcji mogą powodować zwiększenie zagrożenia zdrowia pracowników – tłumaczy Ewelina Sokołowska. To, czy dany pracodawca w określonych warunkach wykorzystał osiągnięcia nauki, podlega indywidualnej ocenie właściwych organów nadzoru, np. Państwowej Inspekcji Pracy i Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Decyzje w tej sprawie wydaje też sąd w toku postępowania sądowego.

[srodtytul]Wypadek przy pracy i choroba zawodowa[/srodtytul]

Prawo określa też obowiązki pracodawcy względem pracowników, którym zdarzy się ciężka choroba albo wypadek w pracy. – Pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy lub zachorował na chorobę zawodową, przysługują świadczenia określone ustawą z o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Warunkiem nabycia prawa do świadczeń jest zakwalifikowanie zdarzenia powodującego uszczerbek na zdrowiu jako wypadek przy pracy lub choroba zawodowa – tłumaczy Ewelina Sokołowska. Ponadto pracownikowi, który uległ wypadkowi, przysługuje od pracodawcy odszkodowanie za utratę lub uszkodzenie przedmiotów osobistych oraz tych niezbędnych do wykonywania pracy. Odszkodowanie nie należy się za utratę lub uszkodzenia samochodu i pieniędzy.

- Prawo mówi też, że jeśli u pracownika zostaną stwierdzone objawy choroby zawodowej lub, gdy pracownik stał się niezdolny do wykonywanej dotychczas pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej i nie został zaliczony do żadnego stopnia niepełnosprawności, pracodawca na podstawie orzeczenia lekarskiego jest obowiązany przenieść pracownika do innej pracy. Jeżeli przeniesienie powoduje obniżenie wynagrodzenia, pracownikowi przysługuje dodatek wyrównawczy, który wypłacany jest maksymalnie przez 6 miesięcy – mówi Ewelina Sokołowska.

Jeśli u pracownika zostanie rozpoznana choroba zawodowa, pracodawca jest zobowiązany usunąć czynniki powodujące powstanie choroby i zapewnić realizację zaleceń lekarskich.

Zgodnie z prawem, jeśli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych, pracodawca powinien zapewnić pracownikom zatrudnionym w szczególnie uciążliwych warunkach darmowe posiłki i napoje. A w przypadku upałów, gdy temperatura w pomieszczeniach pracy przekracza 28 st. C, prawo do napojów chłodzących dotyczy wszystkich pracowników, bez względu na rodzaj pracy, jaką wykonują. Pracodawca jest obowiązany dostarczać napoje w ilościach niezbędnych do zaspokojenia potrzeb.

Z kodeksu pracy wynika, że ma też obowiązek w razie wypadku zapewnić pracownikom środki do udzielenia pierwszej pomocy. – W myśl tego przepisu pracodawca powinien zapewnić sprawnie funkcjonujący system pierwszej pomocy w razie wypadku oraz środki do udzielania pierwszej pomocy. Ważne są one przede wszystkim w wydziałach, w których wykonuje się prace powodujące duże ryzyko wypadku oraz w miejscach zagrożonych wydzielaniem się par, gazów albo pyłów niebezpiecznych ze względu na ostre działanie toksyczne. Pozostałym wydziałom należy dostarczyć odpowiednio wyposażone apteczki – mówi Ewelina Sokołowska.

[srodtytul]Ryzyko zawodowe i profilaktyka[/srodtytul]

Pracodawca ma obowiązki względem pracowników w zakresie profilaktycznej ochrony zdrowia. Do jego obowiązków w tej kwestii należą m.in. ocena, dokumentowanie oraz informowanie pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.

Pracodawca ma obowiązek stosować środki zapobiegające nie tylko chorobom zawodowym, ale również tym związanym z wykonywaną pracą. Do tego typu chorób należy m.in. grypa, zapalenie płuc, reumatyzm i alergie. W tym wypadku pracodawcy zostali zobowiązani do prowadzenia rejestru prac narażających pracowników na działanie szkodliwych czynników oraz rejestru pracowników zatrudnionych przy takich pracach.

Pracodawca musi też zlecić pracownikowi wykonanie lekarskich badań profilaktycznych. Tego typu badaniom podlegają też osoby przyjmowane do pracy oraz pracownicy przenoszeni na stanowiska, na których występują szkodliwe dla zdrowia czynniki lub uciążliwe warunki.

Ponadto pracownik podlega okresowym badaniom lekarskim. – W przypadku niezdolności do pracy trwającej ponad 30 dni pracownik podlega kontrolnym badaniom lekarskim. Wstępne, okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadzane są na koszt pracodawcy. Pracodawca ponosi także inne koszty profilaktycznej opieki zdrowotnej niezbędnej z powodu warunków pracy – wyjaśnia Ewelina Sokołowska.

[srodtytul]Trzeba znać przepisy[/srodtytul]