Deficyt uśmiechu, nadwyżka niechęci

Z badań TNS OBOP wynika, że blisko 60 proc. z nas uważa, że jesteśmy dla siebie mało, a nawet bardzo mało uprzejmi.

Życzliwe donosy

„Uprzejmie donoszę, że N. przytrzymał windę. Zdążyłam!”. „Uprzejmie donoszę, że ulotki, które zostały mi wciśnięte do ręki w przejściu Świdnickim, oddaję na makulaturę – działaczka ekologiczna”. Takie wpisy już dziś można czytać we Wrocławiu na wystawie „Życzliwe donosy” organizowanej z okazji Dnia Życzliwości. Wrocław w tym roku lansuje życzliwość. Ekspozycja umiejscowiona jest na wrocławskim rynku. Współtworzą ją mieszkańcy miasta, szybko się rozrasta.

Od jutra do soboty kursować będzie po mieście pomalowany w żółte słoneczniki tramwaj, w nim komediowe spektakle Teatru Ad Spectatores. We współpracy z „Gazetą Wrocławską” wybierany jest „Najbardziej życzliwy wrocławianin 2009”, a w sobotę w całym mieście darmowe koncerty, jarmarki, aukcje charytatywne, spektakle, imprezy dla dzieci.

– To naturalne, że jako pierwsi w Polsce zaczęliśmy propagować Dzień Życzliwości, mamy przecież na rynku słynną figurkę Krasnala Życzliwka – mówi Małgorzata Naskrent z biura promocji miasta. – Ale życzliwość promujemy w całej Polsce, chociażby na bilboardach z uśmiechniętymi rysunkami wrocławianina Andrzeja Tylkowskiego. Ideę obchodów podchwyciły Katowice, Kraków, Toruń, Gdańsk.

Co z kindersztubą

Międzynarodowy Dzień Życzliwości i Pozdrowień, znany również jako World Hello Day, ma ciekawą, bo dość ponurą historię. Po raz pierwszy obchodzony był w 1973 r. w odpowiedzi na konflikt między Egiptem a Izraelem. Dopiero później przybrał apolityczną formę – okazywanie sobie życzliwości i pozdrawianie się wzajemne chociażby przez e-mail czy sms.

W Polsce wydaje się być szczególnie potrzebny. Z dwóch raportów TNS OBOP – „O życzliwości i niechęci między Polakami” oraz „O życzliwości i uprzejmości w naszym życiu” – wynika, że więcej niż połowa z nas (58 proc.) uważa ludzi dookoła siebie za nieżyczliwych. O tym, że Polacy są bardzo życzliwi i uprzejmi dla siebie, powiedziało tylko 3 proc. spośród badanych.

– To zatrważające wyniki, bo 3 proc. to wynik znikomy, akurat tyle, ile mieści się w granicach błędu statystycznego – mówi, komentując badania dla „Rz” socjolog Tomasz Sobierajski. – Inny mało optymistyczny fakt, który się tu wyłania: badania, które przeprowadził OBOP są de facto badaniami „zwierciadlanymi”.

Opowiadając na pytanie, czy Polacy są życzliwi, odpowiadamy na pytanie: czy my jesteśmy życzliwi. A więc mizantropów jest w Polsce znacznie więcej niż filantropów.

– Inna sprawa, że Polacy surowo oceniają siebie samych, przez cudzoziemców bowiem postrzegani jesteśmy jako raczej życzliwy naród – dodaje Sobierajski. – Prywatnie uważam, że pytanie o życzliwość to też pytanie o dobre wychowanie. W pewnych kręgach życzliwość jest po prostu elementem kindersztuby.

Kto lubi bogatych

W odczuciu badanych przez OBOP najważniejszym źródłem niechęci między ludźmi w Polsce są różnice majątkowe oraz stosunki zwierzchności i podległości w pracy (41 proc.). W opinii 45 proc. pracujących jesteśmy dla siebie dużo mniej mili w miejscach pracy i w miejscach publicznych niż kilkanaście lat temu. Niezmienne pozostają tylko nasze wzajemne relacje w rodzinie – podobnie jak kilkanaście lat temu ok. 15 proc. przyznaje, że w domu czasem odzywamy się do siebie obraźliwie.

Duży rozmiar przybiera niechęć bezrobotnych wobec mających pracę – przyznaje to aż 46 proc. ogółu badanych. Ponad połowa z Polaków uważa, że pracę zdobywa się poprzez znajomości.

– Nie dziwią takie wyniki w dobie kryzysu, życzliwych zawsze jest więcej tam, gdzie się łatwiej żyje – mówi Konrad Maj, psycholog ze Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie. – Podłożem wzajemnej niechęci zaś jest lęk i frustracja.

Uśmiech też dziwi

Ciekawe, że odsetek ludzi uważających siebie i innych za życzliwych drastycznie spada w górnych granicach wieku. Nie wiadomo, czy posuwając się w latach ludzie gorzknieją, czy też ludzie starsi dojrzewali w czasach, które uformowały ich negatywny pogląd na innych. Tomasz Sobierajski przychyla się do tej drugiej opinii.

– Osoby, które mają złe doświadczenia z czasów komunizmu, choć nie tylko one, odczytują często uprzejmość jako zagrożenie, fałsz. Wychodzą z założenia, że skoro ktoś jest dla nich miły, to z pewnością po prostu czegoś chce. Życzliwość ciągle wzbudza podejrzliwość – mówi. – Nas dziwi nawet uśmiech. Ciągle nie jest czymś naturalnym na ulicach. A przecież nie ma życzliwości bez uśmiechu.

W zwracaniu się do siebie nawzajem istnieje zależność. Psycholodzy nazywają ją zasadą asymetrii, która mówi, że na ogół reagujemy źle, bo ktoś odezwał się do nas źle, i odwrotnie: z natury mamy skłonność do odwzajemniania uśmiechu. Stąd być może ciekawy fakt, że w badaniach na temat życzliwości te osoby, które deklarowały, że nie obrażają innych, deklarowały też, że same obrażane są niezwykle rzadko (ok. 5 proc. badanych).

– Dlatego życzliwość warto okazywać, nawet gdy jesteśmy w niewesołej sytuacji – twierdzi Konrad Maj. – Wyrażanie pozytywnych emocji pomaga głównie nam samym. Nawet czytanie o życzliwości pomaga.

Powiedziała dla „Rzeczpospolitej”

Julia Hartwig | poetka