Zielono w głowach artystów

Coraz bardziej zacierają się granice między architekturą a rzeźbą, między urbanistyką a sztuką konceptualną. Krytycy zaś mają trudności z przypisaniem idei jakiejś dyscyplinie, a także biedzą się nazewnictwem.

Na ostatnim Biennale Architektury w Wenecji widziałam w pawilonie japońskim domki z żywopłotów. Przywodziły na pamięć kadry z filmu „Edward Nożycoręki”. „Szałasy” były wystrzyżone z krzaków i innej roślinności w fantastyczne, ale też dobrze znane, bryły. Grzybek, pudel, świątynia. Do wyboru, do koloru (zmieniały się barwy liści).

Specjaliści od francuskich parków z XVII i XVIII wieku też potrafili tworzyć nożycami rzeźbiarskie cuda z roślinności.

Jednak dziś nie chodzi tylko o efekty wizualne. Proekologicznie zorientowani twórcy próbują ocalić naturę. Adaptują ją w dziełach, przerabiają na sztukę. Nie chodzi o architektów terenów zielonych ani projektantów ogrodów. Mam na myśli autorów szeroko pojętych sztuk wizualnych.

W wiedeńskim KunstHaus – muzeum Friedensreicha Hundertwassera wypatrzyłam makietę przedszkola. Łagodnie pofałdowany trawiasty teren z domkami jak pagórki lub igloo. Eskimoskie „szałasy” od dziesiątków lat inspirują włoskiego artystę Mario Merza. Zamiast lodu używa innych surowców. „Igloo” z gałązek przypomina ptasie gniazdo.

Mało kto pamięta, że Magdalena Abakanowicz miała architektoniczno-rzeźbiarską przygodę. Dla paryskiej dzielnicy Défence zaproponowała drzewodomy (zwane też architekturą arborealną). Formy z betonu przypominające pnie z grubymi konarami. Wewnątrz miały być nieregularnych kształtów mieszkania. Na zewnątrz mury obrośnięte zielonymi pnączami.

– Ludzie nie zawsze żyli w pokojach o prostych ścianach i kątach – autorka odpierała zarzuty o nieprzystosowanie do tego typu otoczenia. – W pieczarach, jurtach, namiotach przestrzeń wydzielają nieregularne albo łukowate ściany. Dlaczego mielibyśmy źle się czuć w drzewodomach?

Jarosław Kozakiewicz, rzeźbiarz o pokolenie młodszy, także chciał zazielenić żywą roślinnością martwy beton. Nieco ironicznie przedstawił plan ukrycia wyjątkowo paskudnego osiedla Za Żelazną Bramą w Warszawie pod zielonym płaszczem gęstych pnączy.

W ogóle Kozakiewiczowi marzy się zieleń wszechobecna w mieście. „Wieża miłości” miała być wysoką konstrukcją z przezroczystego pleksi, wewnątrz której wiłaby się trawiasta ścieżka. „Wieżom tlenowym” chciał nadać kształt zbliżony do ludzkich płuc wypełniony krzewami. „Transfer” (projekt na Biennale Architektury w Wenecji 2006) zaś byłby systemem tunelokładek pozwalającym spacerować ponad ulicami Warszawy.

Niektóre koncepcje Kozakiewicza ujrzały światło dzienne. Na Pojezierzu Łużyckim powstał amfiteatr w formie gigantycznego ludzkiego ucha. Wyrzeźbiony w terenie i obsiany trawą. Że to ucho, widać dopiero z wysokości. W Polsce Kozakiewicz podpisał umowę z władzami Poznania. W parku Drwęckich położonym nieopodal Starego Browaru ma powstać „Kurtyna ziemna” – porośnięty murawą wał odgradzający park od ruchliwej ulicy.

Z naturą od dawna jest za pan brat Teresa Murak. Niekiedy artystka obsiewa rzeżuchą pelerynę, w której paraduje, albo wielki krzyż niesiony z procesją. To znów rozpościera przed kościołem żywy zielony chodnik. Powiązania tych koncepcji z chrześcijańskimi świętami i ludowymi obrzędami są oczywiste.