Tysiące imprez w dwa weekendy

Europejskie Dni Dziedzictwa 2011, czyli co?

Paulina Florjanowicz: Europejskie Dni Dziedzictwa, najstarszy i największy ogólnoeuropejski projekt na rzecz edukacji o dziedzictwie, to szansa dla lokalnych społeczności na umocnienie swojej tożsamości. Dla nas to szansa, żeby świadomość społeczna wartości dziedzictwa wzrastała. W Polsce EDD obchodzimy po raz 19.

To znaczy, że ta świadomość jest mała?

W porównaniu z mieszkańcami Europy Zachodniej rola, jaką dziedzictwo odgrywa w naszym życiu, jest niewystarczająca. Dotyczy to szczególnie terenów, które w granicach Polski znalazły się po II wojnie. Nie doceniamy potencjału tkwiącego w historii i dziedzictwie. Lata zaniechań w nauczaniu historii dają o sobie znać.

Większa wiedza o historii własnego regionu przekłada się na lepszy stan zabytków?

Tak, ale większa świadomość to przede wszystkim silniejsze więzy społeczne. Świadomość własnych korzeni, własnej historii buduje kapitał społeczny, poczucie wspólnoty. A zżyta wspólnota jest bardziej przedsiębiorcza, ma chęć, by zmieniać swój region i chronić swoje środowisko. W tym sensie więc świadomość wartości dziedzictwa wpływa na stan zachowania zabytków.

A jakby pani ten stan dziś określiła?

Jeśli mówimy o różnorodności naszego dziedzictwa, jego bogactwie, trudno je przecenić. Mimo bardzo skomplikowanej historii ostatnich 200 lat na terenach współczesnej Polski zachowały się setki unikalnych zabytków – oczywiście w bardzo różnym stanie. Czasem są rewitalizowane, ale nie zawsze fachowo i nie zawsze zgodnie z zasadami konserwacji zabytków – z powodu niewiedzy, braku funduszy.

Czy dziedzictwo to tylko zabytki materialne?

Nie. Dlatego w nazwie naszego programu mowa jest o dziedzictwie właśnie, a nie o zabytkach. Stąd też między innymi niedawna zmiana nazwy naszej instytucji z Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków na Narodowy Instytut Dziedzictwa. Dziedzictwo to szersze pojęcie, pozwala zrozumieć historyczny, społeczny i emocjonalny kontekst funkcjonowania zabytku, a  tym samym dostrzec potrzebę i konieczność jego ochrony. Ponadto od tego roku minister kultury i dziedzictwa narodowego rozszerzył nasze kompetencje o problematykę ochrony dziedzictwa niematerialnego.

A co to znaczy?

W największym skrócie: dziedzictwo niematerialne to tradycja, idee, które budują naszą zbiorową pamięć. To właśnie dziedzictwo niematerialne tworzy naszą tożsamość i pobudza nas do jej materialnego wyrażania. Zajmujemy się więc ochroną zabytków i ochroną tradycji oraz całej przestrzeni wokół nich, czyli krajobrazem kulturowym.

Na czym polega specyfika polskich EDD?

Ta specyfika jest widoczna już od kilku lat. W Europie program koncentruje się wokół odwiedzania zabytkowych obiektów na co dzień niedostępnych. W Polsce uzupełniliśmy tę formułę o aspekt edukacyjny. Polacy za mało wiedzą o swoim dziedzictwie i nie zainteresowaliby się samym zwiedzaniem. Proponujemy więc wykłady, wystawy, wycieczki z przewodnikami, warsztaty i konkursy.

Kto przygotowuje EDD w Polsce?

Wszyscy. Kiedyś ciężar organizacji inauguracji EDD spoczywał głównie na nas, teraz każdy region, każda lokalna organizacja przygotowują we własnym zakresie imprezy w ramach EDD. My czuwamy nad całością, współpracujemy z koordynatorami regionalnymi, urzędami marszałkowskimi i instytucjami samorządowymi oraz promujemy wydarzenie w całym kraju. To gigantyczne przedsięwzięcie. Każdego roku odbywa się około dwóch tysięcy imprez w ciągu dwóch weekendów. Lokalne imprezy przygotowują samorządy, ośrodki kultury, kościoły, organizacje społeczne, a nawet osoby prywatne: pasjonaci, wolontariusze. Ważne jest to, że ludzie, którzy mieszkają w poszczególnych regionach, mogą pokazać to, co dla nich najcenniejsze.

Co roku inny jest temat przewodni. Jaki tym razem?

W tym roku temat ogólnopolski brzmi „Kamienie milowe". To dlatego, że tegoroczna edycja Europejskich Dni Dziedzictwa przypada na czas polskiej prezydencji w Radzie UE. Z tej okazji jesteśmy też gospodarzem Europejskiego Forum Dziedzictwa, któremu towarzyszy doroczny zjazd koordynatorów narodowych ze wszystkich 50 państw, w których organizowane są Europejskie Dni Dziedzictwa. Chcieliśmy, by tegoroczna edycja była szczególna, uznaliśmy więc, że kamienie milowe naszej historii, nauki i kultury będą najlepszą wizytówką Polski. Przygotowujemy ogólnopolską inaugurację Europejskich Dni Dziedzictwa – w tym roku odbędzie się 10 września.

Gdzie się odbędzie?

Na Ostrowie Lednickim, gdzie być może odbył się chrzest Polski. Przy organizacji otwarcia współpracujemy z Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.

Jakie kamienie milowe można będzie więc obejrzeć podczas tegorocznej edycji?

Na plakacie znalazły się symbole, które są powszechnie rozpoznawalne: Szczerbiec, zbroja husarska, Konstytucja 3 maja, portret Marii Skłodowskiej-Curie. Ale kamieni milowych jest bez liku. Jestem przekonana, że każda, nawet najmniejsza, miejscowość znajdzie coś, co zmieniło bieg historii w zasięgu nie tylko lokalnym.

Ten program ma wymierne efekty? Wiemy dzięki niemu więcej o własnej historii?

Trudno dokładnie zmierzyć efekty Europejskich Dni Dziedzictwa. Jednak uważam, że możemy się pokusić o ocenę efektów EDD w dwóch wymiarach. Pierwszy dotyczy pobudzania i kształtowania wśród odbiorców i uczestników obchodów pewnej wrażliwości na ochronę dziedzictwa.

Wrażliwość ta z czasem przekłada się na realne działania inicjowane przez ludzi mieszkających w otoczeniu konkretnego zabytku. Wpływ programu na mentalność ludzi już jest widoczny. Jedna z koordynatorek regionalnych powiedziała kiedyś, że jeśli uda jej się zaangażować samorząd do organizacji EDD, nie musi już potem przekonywać, że warto chronić lokalne zabytki czy uwzględnić potencjał dziedzictwa w miejscowej strategii rozwoju.

Dużo uczestników korzysta z programu?

Z roku na rok coraz więcej. Ostrożnie szacujemy, że co roku w imprezach EDD bierze udział ok. 250 tys. osób. Coraz więcej jest dzieci i młodzieży, co nas bardzo cieszy. Mamy i dla nich propozycje – na przykład konkursy organizowane wspólnie z Centrum Edukacji Obywatelskiej. Wcześniej były to konkursy plastyczne, w tym roku młodzież zorganizuje grę terenową. Zapraszam wszystkich do udziału w obchodach Europejskich Dni Dziedzictwa.