Rozmowa z Marciem Rutkiewiczem

Promujesz sztukę zewnętrzną, czym dotąd się  zajmowałeś i czy nie zamierzasz do tego wrócić?

Zobacz galerię zdjęć

Marcin Rutkiewicz:

Street art jest demokratyczny. Uznanym twórcą tego gatunku może zostać każdy, wystarczy talent, potrzeba tworzenia i konsekwencja w działaniu. Wykształcenie artystyczne nie jest konieczne. Podobnie było ze mną jako kuratorem twórczości ulicznej, jej promotorem, kronikarzem, czy jakkolwiek nazwać to, co robię. Z drugiej strony, na głębszym poziomie, przez całe życie nie robiłem niczego innego, zawsze zajmowałem się ciekawymi zjawiskami na styku kultury masowej i niszowych, młodzieżowych subkultur. Kiedyś interesowały mnie bardziej zjawiska muzyczne, teraz wizualne. Uważam się za zaginionego ojczyma polskiego clubbingu, kulturą DJ-ską zajmowałem się przez ponad 10 lat, w jej najwartościowszym okresie. Potem produkcją filmową, ale nie połknąłem bakcyla. Jednym z filmów, którym się zajmowałem, był polsko-niemiecki "Graficiacze. Wholtrain", świetna fabuła Floriana Gaaga, o tym, jak to jest być writerem. Tego bakcyla połknąłem.

Wydałeś trzy albumy o sztuce zewnętrzne. Pierwszy  z nich przybliża polski street art. Wszedłeś na odcisk firmom zajmującym się reklamą zewnętrzną,w jakich okolicznościach?

To nie dokładnie tak. Pięć lat temu zajęliśmy się z żoną problemem reklamy zewnętrznej, w marketingowym żargonie zwanej outdoorem. Nie mogliśmy znieść tego, co dzieje się wokół nas, tej arogancji, buty, bezpardonowego zawłaszczania i niszczenia najlepszych kawałków przestrzeni publicznej przez jarmarczną tandetę. Założyliśmy stowarzyszenie MiastoMojeAwNim.pL i wydaliśmy albumu ukazujący skalę dewastacji krajobrazu Polski przez reklamę. Rozdaliśmy chyba z 1000 sztuk urzędnikom wszystkich szczebli. Publikacja jest dostępna za darmo w internecie, na stronie www.polskioutdoor.blogspot.com.

Potem, dla równowagi, postanowiliśmy pokazać coś pozytywnego, z czego powinniśmy być dumni, czyli polski street art, który prywatnie kochamy.

Jak sobie radzisz z wydawnictwami, skoro nie masz dużego wsparcia instytucji? Jak dobierasz artystów?

Z "Polskim street artem" było tak, że wszyscy w środowisku chcieli taką publikację wydać i mówiło się o tym od kilku lat. Żeby dobrze wydać album, trzeba mieć kilkadziesiąt tysięcy złotych do zainwestowania, więc na gadaniu się kończyło. My z żoną założyliśmy fundację i dwa lata staraliśmy się o grant z ministerstwa kultury. Mogliśmy wydać to od razu za pieniądze sponsora, ale nie chcieliśmy, żeby polski street art był prezentowany przez Deutsche Bank czy Pumę.

Album był adresowany do masowego, empikowego odbiorcy, który prawdopodobnie miał wówczas niewielkie pojęcie o tym zjawisku, ale gdy usłyszał z radia lub od kumpli, że to fajne, to kupił. I miał połknąć bakcyla, zobaczyć, że to jest wszędzie wokół, w różnych formach i różnej jakości. "Polski street art" ma narrację ulicy, kiedy nią idziesz, widzisz i rzeczy wybitne - i te typowe, i te złe. Spadły na nas gromy, że pokazaliśmy twórczość Kraca, writera-bombera obok wyrafinowanych płócien Wojciecha Gilewicza, a na wszystko nakleiliśmy etykietkę "street art".

A my po prostu podkładaliśmy wizualna bombę, której wybuch miał zmusić widza do rozglądania się wokół siebie, kiedy idzie po mieście, do zobaczenia logiki w aroganckim mazaju na nowym murze. Nie musi tego kochać, czy akceptować, ale niech wie, co to jest. Jeśli złapie bakcyla, prędzej czy później zacznie mieć własne zdanie na temat tego, czym jest graffiti, czym street art, co jest sztuką, a co wandalizmem, czy lepiej legalnie, czy nielegalnie. Gdybyśmy mieli do dyspozycji 200 stron więcej, pokazalibyśmy wszystkich, których powinniśmy. Nie mieliśmy. Ale niedługo będzie druga część.

Medialny sukces tego albumu sprawił, że w kolejnym roku, już na komfortowe zlecenie z wydawnictwa, mogliśmy zrobić publikację pogłębioną, pokazującą siedemdziesięcioletni korzeń ulicznej aktywności malarskiej w Polsce.  I znów gromy, że naklejamy etykietę "graffiti" na zjawiska, które nim nie są, bo graffiti to tylko writing. No to dyskutujmy, bo ja widzę na zdjęciach z lat '80 Polskę zamalowaną graffiti szablonowym tak wysoko, jak można sięgnąć ręką i nigdzie ani jednej litery.

Nie brak ci polskiego Banksego? Kogoś kto tak szalenie zabawnie i z fantazja, a bezpretensjonalnie, komentować beędzie real?

Polski Banksy istnieje, nazywa się Dariusz Paczkowski, komentuje na murach miast aktualne sprawy polityczne i społeczne od 1987 roku. Słynny "Lenin z irokezem" Banksy'ego został stworzony przez Darka w późnych  latach 80-tych, jako strzał w nadęty balon komunistycznego patosu. Był potem kopiowany w tysiącach odbić przez anonimowych artystów, wtedy autorstwo dzieła się nie liczyło, liczyło się przesłanie. W latach 90-tych ten wizerunek przesączył się do Niemiec i funkcjonował jako symbol odrodzenia idei ruchu lewicowego, a więc zmienił znaczenie o 180 stopni. Chichot historii.  Banksy pewnie zobaczył go na skórzanej kurtce jakiegoś punka, kiedy malował swojego anarchistę na ścianie squatu Tacheles w Berlinie. I już piętnaście lat później mamy głośnego "Lenina z irokezem" Banksy'ego. Banksy jest bardziej artystą, Dariusz bardziej społecznikiem, ale ich przesłanie i technika są podobne. Tylko że Dariusz robi to o wiele dłużej.

Co drażni cię najbardziej w polskim street arcie. Jakich artystów najbardziej cenisz i dlaczego?

Kocham polski street art i nic mnie w nim nie drażni. Lubię go ze wszystkimi jego schizami, podziałami i niesnaskami. Od lat mówię, że jesteśmy światową potęgą w malowaniu murów. Kilka dni temu został rozstrzygnięty Artaq, duży, międzynarodowy konkurs dla ulicznych twórców. Ponad 670 biorących udział z kilkudziesięciu krajów. Grand prix nasze, na 24 nagrody w poszczególnych kategoriach, siedem naszych. Jedna trzecia wszystkich! I jeszcze kilka wyróżnień. Jeśli ktoś chce wiedzieć, kogo trzeba cenić w polskim street arcie, niech zajrzy na stronę artaq.eu Jesli pytasz o mój prywatny top5 to niezmiennie NeSponn, a aktualnie Gruz, Roem, Goro i Czarnobyl, choć ten ostatni jest mniej więcej tak polski, jak Mitoraj.

Czy street art jest skazany na pozostanie poza głównym nurtem sztuki, choćby ze względu na jego anarchistyczna role i wytykanie hipokryzji instytucjom?

Ależ pytać, czy street art jest w głównym nurcie sztuki, to poważny błąd. On jest głównym nurtem sztuki współczesnej. Nie ma nic główniejszego. Jak coś jest pokazywane w Tate Modern,  na wystawę artysty przychodzi 300 000 widzów, a jego obrazy chodzą po 100 000 funtów, to widzisz tu jakąś niszę? Street art, wliczając w to writing (tak, uważam że graffiti o korzeniach nowojorskich jest szczególnym rodzajem street artu) jest głównym nurtem sztuki współczesnej. O Banksym słyszeli prawie wszyscy, ile osób wymieni choćby jednego twórcę wideoartu czy performera?

Street art będzie już zawsze wokół nas, z czasem przestanie być modą, ale będzie uprawiany z prostego względu: daje absolutną wolność. Czujesz potrzebę, to idziesz malować czy naklejać, nie potrzebujesz zgody, instytucji, daty i pieniędzy. Nielegalność jest street artowi potrzebna tak samo, jak legalność. Inaczej maluje się wtedy, gdy są rusztowania, farby, trzy dni czasu i jakieś honorarium, a inaczej w nocy, w dwie minuty i z duszą na ramieniu. Myślę, że street art zawsze będzie już siedział okrakiem na tej anarchistyczno-instytucjonalnej barykadzie.

Często padają opinie, że jakiś artysta street art się sprzedał, bo jego prace są rozchwytywane, a sam udziela się medialnie. Ja uważam to za nonsens. Jakie jest twoje zdanie?

Album "Polski street art" wstrzelił się w idealny moment, akurat z Zachodu dotarł do Polski film i moda na Banksy'ego, a my wydaliśmy materiał mówiący: "mamy własne, bardzo dobre, z kilkudziesięcioletnią tradycją". Więc w następnym roku promotorzy kultury potraktowali tę publikację jak książkę telefoniczną. Do środowiska popłynął strumień festiwalowych pieniędzy. Czy to źle, jeśli artysta żyje ze swojej sztuki? Nie, to wspaniale. I niech każdy wyznacza sobie sam granice kolaboracji z Babilonem. A kolekcjonerom radziłbym kupować polski street art teraz, dopóki jest wciąż jeszcze bardzo tani.