Gdzie oliwa z piast wypływa

To bogactwo Hiszpanie zawdzięczają m.in. polskiemu inżynierowi Tomaszowi Ksaweremu Bartmańskiemu‚ uczestnikowi powstania listopadowego‚ który budował w Hiszpanii linie kolejowe (m.in. Madryt – Aranjuez)‚ a na zlecenie właścicieli posiadłości Hacienda La Laguna‚ leżącej niedaleko miasta Baeza‚ zaprojektował w połowie XIX w. system melioracyjny nawadniający 100 tys. drzewek. Jego autorstwa jest także odznaczający się pięknymi sklepieniami budynek z kadziami do magazynowania oliwy‚ gdzie wdzięczni Hiszpanie umieścili poświęconą Bartmańskiemu tablicę. W Hacienda La Laguna‚ która wzięła swą nazwę od pobliskiego rezerwatu przyrody Laguna Grande‚ znajdują się międzynarodowa szkoła gastronomiczna oraz muzeum oliwy. Można tu przestudiować proces jej produkcji od XIX wieku po dziś‚ a na dziedzińcu przyjrzeć się różnym odmianom oliwnych drzewek (lepiej nie próbować oliwki z drzewka – nieprzetworzona smakuje okropnie!). Najpopularniejszą odmianą oliwek w regionie Jaen jest picual o intensywnym‚ lekko gorzkawym smaku. Uprawia się tu także interesującą owocową arbequinę. Z jednego drzewka uzyskuje się 80 – 90 kg oliwek‚ z 5 kg oliwek – litr oliwy.

Miliony litrów idą na eksport‚ ale trafiają też na andaluzyjskie stoły‚ bo oliwa jest podstawą lokalnej kuchni. Znajdziemy ją na stole, jak w większości krajów południa Europy, już na początku posiłku‚ rozlaną na talerzyku i przeznaczoną do jedzenia z chlebem. A potem w półmisku z małymi usmażonymi ośmiorniczkami, w sałatce pomidorowej i w lokalnej wersji gaspacho zwanej salmorejo. Przyrządza się ją bez użycia wody z pomidorów‚ chleba‚ oliwy‚ czosnku i octu winnego i podaje często jak drinka, w kieliszkach. Andaluzyjczycy są w stanie dodać oliwę także do marmolady‚ czekolady i najrozmaitszych kosmetyków – w ostatnich latach furorę w regionie robią oliwne spa.

Na ok. 30. kilometrze traktu, licząc od strony Jaen Via Verde, dochodzi do podnóża masywu Sierra Sur‚ a na południe i wschód od niej majaczą wzniesienia Sierra Jabalcuz i Sierra Ahillos. Trasa przecina tu skaliste wąwozy i wartkie strumienie‚ a rowerzyści pokonują je po imponujących żelaznych wiaduktach‚ zaprojektowanych przez uczniów inżyniera Eiffela. Najdłuższy‚ rozpięty nad rzeką Viboras‚ ma 224 metry długości i zapewnia fantastyczny widok na dolinę. Tworzy także niezwykły kontrast ze stojącym u jego stóp starszym bratem – średniowiecznym kamiennym mostem łukowym. Pośród gęstych krzaków odnaleźć można powoli pochłaniany przez naturę kamienny dukt‚ który niegdyś do starego mostu prowadził.

Mgliste światło średniowiecza

Średniowiecznych śladów w okolicy jest zresztą więcej. Wystarczy pojechać, niekoniecznie rowerem, do oddalonych o ok. 50 km od Jaen bliźniaczych miast Baeza i Ubeda‚ wpisanych w 2003 r. na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Oba zostały odbite z rąk Maurów przez Franciszka III Świętego w latach 30. XIII wieku i przez kilka stuleci były ważnymi ośrodkami religijno-handlowymi. Dziś zachwycają średniowiecznymi starówkami. Spacer po zmroku po Baezie może przyprawić o dreszcze – uliczki zdają się być wykute w kamieniu‚ z latarenek sączy się mgliste światło‚ a wokół nóg plączą się czarne koty. I jeszcze ta muzyka‚ która sprawia wrażenie‚ jakby wisiała gdzieś nad głową‚ bo w plątaninie ulic nie sposób ustalić‚ z jakiego kierunku dobiega. A rzeczywiście dobiega zewsząd‚ bo w miejscowych szkołach już od jesieni trwają wieczorne próby orkiestr przygotowujących się do wyjątkowo uroczyście obchodzonego w Baezie Semana Santa‚ czyli Wielkiego Tygodnia. Nad starówką dominuje renesansowa katedra. To też był meczet – jego ślady można dostrzec w krużganku i dzwonnicy‚ na którą warto się wspiąć także‚ by zobaczyć Baezę w dziennym kostiumie w kolorze sepii.

Zarówno Baeza, jak i Ubeda swe najsłynniejsze budowle zawdzięczają Andreasowi de Vandelvira‚ najwybitniejszemu obok Diego de Siloe andaluzyjskiemu architektowi renesansowemu. Jego mecenasem w Ubedzie był niejaki Francisco de los Cobos y Molina‚ sekretarz króla Karola V‚ tego‚ który w 1516 roku zjednoczył Hiszpanię. De los Cobos rękami Vandelvira stworzył sobie pomnik za życia – wyglądające jak kościół mauzoleum Sacra Capilla del Salvador z niesamowitą eklektyczną fasadą‚ pełną rzymskich bóstw‚ demonów i rzadkich w owych czasach humanistycznych symboli.

Kilkaset metrów dalej‚ przy Cuesta de la Rodadera‚ po duchowej strawie możemy wyśmienicie nakarmić ciało. Restaurację La Estation prowadzi jeden z wychowanków szkoły gastronomicznej w Hacienda La Laguna – i trzeba przyznać‚ że wystawia swym profesorom jak najlepsze świadectwo‚ udanie eksperymentując ze smakami oraz formą dań. Wnętrze La Estation przypomina wagon restauracyjny  Orient Expressu – zainstalowane w miejscu okien ekrany wyświetlają przesuwający się krajobraz. To zachęta‚ by znów ruszyć w drogę – rzecz jasna na rowerze.