Było 64 zostało 9. Kościoły zniszczone w powstaniu

Tekst z archiwum "Rzeczpospolitej"

Losy Warszawy w powstaniu 1944 r. dzieliły jej świątynie. Na 64 istniejące wówczas kościoły w stolicy ocalało tylko dziewięć. Tak wynika z zestawienia, jakie rok po zakończeniu wojny, w 1946 roku, sporządził architekt Stanisław Marzyński. Pisał: "z pięćdziesięciu pięciu na lewym brzegu Wisły pozostało całych pięć, na prawym z dziewięciu – cztery" kościoły. Reszta uległa całkowitemu albo częściowemu zniszczeniu. – Najbardziej ucierpiały kościoły na Starym Mieście, którego zabudowa została zniszczone w 90 proc. – mówi Katarzyna Utracka z pracowni historycznej Muzeum Powstania Warszawskiego.

Totalnie zniszczony został barokowy kościół Sakramentek pod wezwaniem św. Kazimierza na Nowym Mieście. Po wybuchu powstania siostry otworzyły klauzurę dla cywilów, którzy ukryli się w piwnicach, i przyjęły pod dach powstańczy szpital. 31 sierpnia 1944 r. Niemcy zbombardowali świątynię i klasztor. Pod gruzami zginęło około 1000 cywilów, 36 mniszek i czterech księży.

Katedra św. Jana lekko uszkodzona przez naloty niemieckich samolotów we wrześniu 1939 r., w powstaniu została wysadzona w powietrze.

Miejscem walk był kościół św. Krzyża na Krakowskim Przedmieściu. Powstańcy zdobyli świątynię 23 sierpnia i utrzymali się w niej pod nieustannym ostrzałem przez 14 dni. Zwalona figura Chrystusa sprzed kościoła, utrwalona na zdjęciach, stała się symbolem powstańczej Warszawy.

1 września 1944 r. Niemcy zbombardowali kościół Dominikanów pw. św. Jacka – ocalała tylko jedna kaplica Kotowskich.

Naloty bombowe i atak artylerii zniszczyły także kościół św. Aleksandra na placu Trzech Krzyży (odbudowany w formie mniejszej, niż był w 1939 r.) i wiele innych świątyń.

Na Starym Mieście ocalały tylko dwa kościoły: Wizytek i seminaryjny, usytuowane przy Krakowskim Przedmieściu. – Uniknęły bombardowania, gdyż sąsiadowały z budynkami zajętymi przez Niemców – tłumaczy historyk Katarzyna Utracka. – Ich zbombardowanie zagrażałoby pozycjom niemieckim.

Symboliczny dla powstania jest również kościół św. Stanisława Biskupa w parafii św. Wojciecha na Woli. Niemcy urządzili w nim obóz przejściowy dla spędzanej tu ludności cywilnej – przeprowadzali selekcje, dokonywali egzekucji. W morzu ruin getta ocalał (spalony miał tylko dach) kościół św. Augustyna, w którym Niemcy urządzili punkt obserwacyjny, magazyn broni i amunicji.

Po upadku powstania Niemcy przystąpili do systematycznego niszczenia zabudowy Warszawy, szczególnie obiektów zabytkowych. Taki los spotkał także kościoły. Przy ul. Żytniej spalony został kościół i klasztor Zgromadzenia Sióstr Bożego Miłosierdzia, które niosły pomoc powstańcom, a wcześniej Żydom w sąsiadującym z klasztorem getcie. Wycofując się z Warszawy, okupanci dwukrotnie podkładali ładunki wybuchowe pod kościół (dzisiejszą katedrę) św. Floriana na Pradze. Fundamenty świątyni były tak mocne, że za pierwszym razem konstrukcja została nienaruszona.

– Utraciliśmy bezpowrotnie bezcenne dzieła sztuki – mówi dyrektor Muzeum Archidiecezji Warszawskiej ks. Andrzej Przekaziński. – Kościoły zostały odbudowane, ale są rzeczy, których zrekonstruować się nie da.