Rynek cukru czekają zmiany

– W 2012 roku ceny cukru na świecie spadły o 20–25 proc. Więcej wyprodukowały go, m.in. Brazylia, Chiny, Rosja i Pakistan – mówi „Rz" Łukasz Chmielewski z Zespołu Monitoringu Zagranicznych Rynków Rolnych (Fammu/FAPA).

Konsumenci i firmy spożywcze w Unii Europejskiej nie odczuli jednak spadków na globalnych giełdach.

– Średnio ceny cukru na rynku unijnym rynku urosły w ubiegłym roku o niemal 20 proc. – szacuje Chmielewski.

Import nie pomaga

Powód? W wyniku reformy z 2006 roku kraje unijne dostały kwoty produkcyjne niższe, niż wynosi ich zapotrzebowanie na cukier. Polska, trzeci producent cukru w Unii, w ramach przyznanych kwot może wytworzyć go nieco ponad 1,4 mln ton rocznie. To o ok. 200 tys. ton mniej, niż go zużywamy w ciągu roku.

Ze względu na wysokie cła Wspólnota kupuje także mało cukru w krajach trzecich. Na niewiele zdają się nawet przywileje dla krajów Afryki i rejonu Karaibów. Bez obciążenia cłem mogą one dostarczyć na unijny rynek niespełna 4 mln ton cukru. Faktycznie UE kupuje go o połowę mniej. Państwa te są bowiem zacofane technologicznie i nie wykorzystują w całości wynegocjowanego z WTO limitu.

– Zbyt małe limity są największą wadą unijnych regulacji. Gdyby nie te niedobory, ceny cukru mogłyby być w UE niższe – mówi Chmielewski.

Przeciwnicy kwotowania produkcji cukru policzyli, że gdyby nie aktualna polityka Wspólnoty, to w ciągu ostatnich dwóch lat firmy spożywcze i konsumenci w UE zapłaciliby za cukier o ok. 5 mld euro, czyli ponad 20 mld zł, mniej. Z tego 10 proc. przypadło na Polskę.

Bruksela stosuje zawiłe mechanizmy, które zamiast rozwiązywać problem niedoboru cukru, jedynie go maskują. Cukier wyprodukowany ponad kwotę można m.in. sprzedać poza UE oraz – za zgodą Brukseli – wprowadzić w ograniczonych ilościach na rynek wspólnotowy.

To, co zostanie, zaliczane jest na poczet kolejnej kampanii cukrowniczej. W praktyce o tyle mniej cukru – w ramach przyznanej im kwoty – mogą wówczas wyprodukować kraje Unii. To z roku na rok zwiększa problem nadwyżki.

Chmielewski tłumaczy, że na kampanię 2012/2013 zostało przesunięte aż 800 tys. ton z poprzedniego sezonu. Z tego ponad 68 tys. ton przypadło na Polskę. Na to nakłada się duża produkcja cukru w tym sezonie. KE szacuje, że wszystkie kraje Wspólnoty wytworzyły go niemal 17,6 mln ton. Produkcja w Polsce mogła sięgnąć według branży nawet 1,8 mln ton.

– Nie można dzisiaj oszacować, czy i ewentualnie ile cukru pozakwotowego wyprodukowanego w bieżącej kampanii będzie przeniesione na poczet produkcji nowej. Cukier ten jest obecnie sprzedawany m.in. na eksport i na cele przemysłowe – wyjaśnia Sylwia Kalska, rzecznik prasowy Krajowej Spółki Cukrowej, lidera rynku cukru w Polsce.

Bruksela rozdysponowała już limity eksportowe do krajów spoza Unii w sezonie 2012/2013 (wynoszą 1,35 mln ton). Zgodziła się też, aby na rynek unijny trafiło 150 tys. ton cukru wytworzonego ponad kwoty. Łukasz Chmielewski szacuje, że w sumie w partiach może zostać przesuniętych tak około 600 tys. ton cukru.

Komisja Europejska chce się wycofać z kwotowania produkcji od 2015 roku. Propozycję tę popierają firmy spożywcze. Koalicję na rzecz uwolnienia rynku cukru w UE założyły Polska Federacja Producentów Żywności, Stowarzyszenie Polskich Producentów Wyrobów Czekoladowych i Cukierniczych Polbisco, Stowarzyszenie Krajowa Unia Producentów Soków, Krajowa Izba Gospodarcza „Przemysł Rozlewniczy" wraz z Federacją Konsumentów. Uważają, że dzięki temu spadłyby jego ceny.

Analityk Fammu/FAPA potwierdza, że pełna liberalizacja mogłaby w krótkim okresie doprowadzić do obniżek. W dłużej perspektywie cukier byłby jednak z pewnością znacznie droższy. Ze względu na niższą opłacalność spadłaby bowiem jego produkcja w UE. Natomiast import nie rozwiązałby sprawy niedoboru. – Brak kwot oznaczałby także dużą zmienność cen i nie dawałby stabilizacji, tak potrzebnej nie tylko konsumentom, ale także producentom słodyczy – dodaje Łukasz Chmielewski.

Utrzymania limitów do 2020 r. chcą plantatorzy (w Polsce jest ich ok. 36 tys.) i cukrownie. Podobnego zdania są resorty rolnictwa, m.in. w Polsce. we Francji i w Niemczech.

– Najistotniejszym argumentem przedłużenia regulacji jest konieczność poprawy opłacalności i wydajności uprawy buraków cukrowych, tak aby była ona konkurencyjna w stosunku do uprawy trzciny. Dziś w procesie produkcji cukru z buraków najdroższy jest właśnie surowiec – wyjaśnia Sylwia Kalska.

Zmowa cenowa?

Koalicja na rzecz uwolnienia rynku cukru uważa, że aktualne regulacje mają cechy zmowy cenowej i są niezgodne z Konstytucją RP. Faworyzują bowiem cukrownie kosztem innych graczy rynku.

– To ewidentny przykład medialnej manipulacji ze strony przetwórców. Traktujemy ją jako dowód braku merytorycznych argumentów. Osoby nazywające zapisy unijnego lub krajowego prawa zmową narażają się na śmieszność – komentuje Marcin Mucha, dyrektor Związku Producentów Cukru w Polsce.

Przypomina, że w latach 2006–2010, gdy w czasie wprowadzania reformy rynku cukru spadały jego ceny, firmy spożywcze chwaliły unijne regulacje.

– Ówczesna obniżka cen cukru nie przełożyła się na spadek cen słodyczy i nie przyniosła żadnych korzyści konsumentom. Skorzystały na niej tylko przetwórnie – mówi Mucha.

Kluczową kwestią dla polskiego rynku cukru jest także prywatyzacja KSC. Po nieudanej próbie sprzedaży firmy w 2012 r. resort skarbu rozważał wprowadzanie jej na GPW. Ostatecznie zdecydował, że akcje trafią tylko do pracowników i plantatorów. Zanim tak się stanie, KSC wykupi część akcji w celu ich umorzenia.

Trwają prace nad wyceną akcji spółki oraz rządowym rozporządzeniem dotyczącym prywatyzacji KSC.