Trudna akcyza od papierosów

Podatek akcyzowy od wyrobów tytoniowych stanowi fascynujące wyzwanie dla badaczy polityki fiskalnej – uważa prof. Arthur Laffer, amerykański ekonomista, autor koncepcji tzw. krzywej Laffera, który we wrześniu odwiedził Warszawę na zaproszenie Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową. Dwa miesiące wcześniej ukazała się jego książka („Handbook of Tobacco Taxation: Theory and Practice, The Laffer Center"), w której m.in. zawarty jest przegląd systemów podatku akcyzowego od wyrobów tytoniowych w kilkudziesięciu krajach świata.

Dwie funkcje podatku

Laffer zauważa, że kształt tego podatku akcyzowego różni się między krajami, bowiem jest to narzędzie polityki podatkowej, która ma wypełniać dwie funkcje: fiskalną i dbałości o zdrowie społeczeństwa. Inaczej mówiąc, papierosy nie mogą być ani za tanie, ani za drogie. Zbyt tanie papierosy oznaczają niskie wpływy budżetowe i nadmierną ich dostępność, zwłaszcza dla młodzieży. Zbyt drogie papierosy prowadzą do spadku sprzedaży i podatków oraz rozkwitu przemytu i produkcji papierosów niskiej jakości w szarej strefie gospodarczej.

Do określania kształtu podatku akcyzowego od tytoniu należy zatem brać pod uwagę krzywą Laffera oraz wykorzystać podejście Jagdisha Bhagwatiego (renomowanego ekonomisty zajmującego się teorią handlu) do optymalizacji polityki ekonomicznej w osiąganiu celów pozaekonomicznych – w tym przypadku zdrowia publicznego. Przy ustalaniu wysokości podatku akcyzowego od wyrobów tytoniowych wobec złożonej jego struktury należy dodatkowo mieć świadomość oddziaływania jeszcze takich czynników, jak elastyczność cenowa popytu i rozkład dochodów oznaczający potrzebę wiedzy o reakcjach popytu na zmiany akcyzy nakładanej na tanie i drogie papierosy.

Problem ?z e-papierosami

Dodatkową komplikację do systemu podatkowego wprowadza pojawianie się w sprzedaży substytutów dla papierosów w postaci e-papierosów czy też rosnąca popularność tytoniu do samodzielnego skręcania. W najbliższym czasie oczekiwane jest pojawienie się na rynku nowej generacji papierosów wykorzystujących nowe technologie, w których tytoń nie będzie spalany, lecz podgrzewany w specjalnym urządzeniu, by eliminować większość substancji szkodliwych powstających przy tradycyjnym sposobie palenia. Opodatkowanie akcyzą nowinek na rynku wyrobów tytoniowych powinno uwzględniać wszystkie wspomniane wcześniej uwarunkowania, ale przede wszystkim efekty fiskalne i wpływ na zdrowie publiczne.

Opodatkowanie papierosów prowadzi do stosowania rozmaitych sposobów obchodzenia podatków, z wyszukiwaniem luk w prawie włącznie. Poza czysto przestępczym przemytem ma miejsce nielegalna produkcja tytoniu. Przy ustanowieniu podatku akcyzowego w wysokości 28 gr od jednego cygara pojawił się import i produkcja tzw. cygar imprezowych (party cigars) o długości nawet do 30 cm i wadze do 200 g. Cygara takie nie nadawały się do celu, jakiemu miały służyć. Były natomiast źródłem nieomal bezakcyzowego tytoniu papierosowego używanego do wytwarzania skrętów. Jeszcze innym legalnym sposobem jest sprzedaż tytoniu luzem przy równoczesnym użyczaniu klientom urządzeń do samodzielnego wytwarzania skrętów. Bo sprzedaż skrętów jest zabroniona przez prawo.

Warunki unijne

Unia Europejska określiła szczegółowe zasady naliczania podatku akcyzowego na papierosy. Składa się on z dwóch części: kwotowej i procentowej (ad valorem). Za takim rozwiązaniem stoją zaszłości historyczne wynikające z połączenia dwóch systemów stosowanych przed ustaleniem przez Unię wspólnych ram dla tego podatku. W Polsce w 2014 r. część procentowa podatku wynosi 31,41 proc. ceny detalicznej plus 206,76 zł za każde 1000 papierosów.

Nasz kraj jest zobowiązany do spełnienia do 1 stycznia 2018 r. trzech warunków związanych z akcyzą na papierosy – już zostały wypełnione. Chodzi tu o udział akcyzy w cenie detalicznej, udział akcyzy kwotowej w kwocie obciążeń akcyzą i podatkiem VAT i wysokość akcyzy przypadającej na 1000 papierosów.

Zbyt tanie papierosy to nadmierna ich dostępność i niskie wpływy do budżetu. Za drogie – spadek sprzedaży i podatków oraz rozkwit przemytu i produkcji w szarej strefie

Nie jest łatwe ustanowienie przez fiskusa efektywnego systemu opodatkowania akcyzą rynku wyrobów tytoniowych – przy uwzględnieniu wszystkich uwarunkowań rynkowych, społecznych i regulacyjnych. Ministerstwo Finansów planuje na 2015 r. kilka zmian w podatku akcyzowym. Po pierwsze, w odróżnieniu od stosowanej od lat praktyki corocznych podwyżek, nie zostaną wtedy podniesione stawki akcyzy na papierosy. Jest to podyktowane malejącymi wpływami z tego podatku do budżetu.

Po drugie, akcyza na cygara nie będzie pobierana od sztuki, lecz naliczana w zależności od wagi, co doprowadzi do podobnego obciążania fiskalnego cygar i papierosów. Chodzi o oczywistą eliminację obchodzenia prawa w drodze produkcji i importu tzw. cygar imprezowych. Po trzecie, wprowadzony zostanie zaporowy podatek od maszyn służących do automatycznego nabijania papierosów tytoniem.

Arthur Laffer podjął się ważnego zadania. Przeprowadził dogłębną analizę podatku, który ze względu na jego skutki gospodarcze i społeczne oraz złożoność konstrukcji powinien być przedmiotem szczególnie wnikliwej uwagi decydentów.