Film dokumentalny: Rzeczywistość lepsza od fikcji

Nie byłoby w tym nic osobliwego, gdyby filmy dokumentalne stanowiły jedynie uzupełniające opowieści o rzeczywistości. Ale jest zupełnie inaczej. Choć dziś często kręcone są szybko i skoncentrowane na doraźnym przekazie, to i tak nie mają konkurencji w opowiadaniu o zjawiskach, konfliktach, ludziach.

Najistotniejsze są oczywiście próby podjęcia głębszej refleksji o zdarzeniach, które z mediów docierają do widzów w postaci kilku zdań, a w tych medialnych wiadomościach trudno odróżnić informację od komentarza. Nieprzypadkowo więc na ostatnim festiwalu filmowym w Berlinie Złotym Niedźwiedziem uhonorowany został właśnie dokument – „Fuocoammare", czyli „Ogień na morzu" Gianfranco Rosiego, nakręcony na włoskiej wyspie Lampedusa, na którą przypływają barki z uchodźcami z Afryki.

Niedosyt informacji

Świadczy to o niedosycie informacji, co brzmi paradoksalnie, skoro na co dzień skarżymy się na ich nadmierną ilość. Tytuły gazet i wiadomości jednak nie wystarczają. Potrzebujemy głębszego przyglądania się i rozeznania coraz bardziej zawikłanej rzeczywistości, w której żyjemy.

Taką rolę odegrały pokazywane w ostatnim czasie w polskich kinach czy stacjach telewizyjnych dokumenty – różne zresztą jakościowo – o Syrii. Można było zobaczyć dokument „Insha Allah. Krew Męczenników" o ISIS, nakręcony przez Witolda Gadowskiego, Macieja Grabysę i Michała Króla w Iraku, Turcji, Syrii i Polsce, czy też „Syrię – dzieci wojny" Marcela Mettelsiefena o dzieciach z Aleppo.

Gdyby nie dokumentaliści, nic byśmy też nie wiedzieli o „raju" Korei Północnej. Powstaje o tym kraju wyjątkowo dużo – i to chętnie oglądanych – opowieści: od zwycięskiego na ostatnim Millennium Docs Against Gravity – „Pod opieką wiecznego słońca" Witalija Manskiego, aż do brytyjskiego dokumentu o obecnie rządzącym, czyli „Kim Dzong Un – ostatni czerwony książę".

Dzięki taklm twórcom można było także prześledzić zrekonstruowane minuta po minucie tragiczne zdarzenia w filmie „Atak na Charlie Hebdo: Terror w Paryżu" Dana Reeda.

Nie mniej ważne, a w dodatku skłaniające do refleksji, czy też weryfikujące nasze wyobrażenia, są takie filmy, jak: „Bieda sp. z o.o." Amerykanina Michaela Mathesona Millera – podejmujący problem pomocy humanitarnej dla Afryki, która wcale nie okazuje się jej beneficjentką, czy też brytyjska „Wielka japońska emerytura". John Holdsworth pokazał w nim, że ten kraj, znajdujący się obecnie w zapaści demograficznej, nie jest takim rajem, jakim nam się z dużej odległości wydaje.

Ale nie samą polityką żyją ludzie i nie tylko z nią mamy kłopot. Zdumiewają dziś nieznane dotąd zjawiska socjologiczne. Z zaciekawieniem przyjrzeć się możemy, jak postęp cywilizacji zmienił naszą mentalność. Świetny francuski dokument „My Life in France" lepiej niż ekonomiści i politycy opowiedział, co oznacza patriotyzm gospodarczy, do którego namawiani są Francuzi, oraz czym jest globalizacja, której jedynie walory są szeroko przedstawiane.

Powstają filmy o użytkownikach internetu, portali społecznościowych i o ograniczeniach, które przynoszą wraz z pozorną wolnością nieograniczonych możliwości („Życie pod nadzorem", „Facebookistan" czy „Wrzucam, więc jestem" o blogerkach modowych).

Możemy też się dowiedzieć, jak się poddać odwykowi od cyberuzależnienia i czy to w ogóle jest możliwe („Cyfrowy detoks. 90 dni bez dostępu do internetu"). Brytyjski dokument „Wojna w sieci" uświadomił widzom, że jeden człowiek z jednym laptopem może spowodować więcej zniszczeń niż tradycyjna broń.

Weryfikacja wiedzy

Twórcy filmowi dostarczają nam zatem wiedzy o głośnym kościele scjentologicznym („Scjentolodzy wyruszają na wojnę", „Droga do wyzwolenia. Scjentologia, Hollywood i pułapki wiary") lub przedstawiają powody astronomicznego powodzenia dziwnej książki – „Grey zdemaskowany. O czytelniczym fenomenie". Uświadamiają także, że co tydzień na Wyspach Brytyjskich pojawia się około 150 nowych narkotyków, z którymi nie sposób walczyć („Życie na dopalaczach"). Informują, jak przedstawia się naprawdę sytuacja niezbędnych nam do życia pszczół („Łowcy miodu. Na ratunek pszczołom" Krystiana Matyska).