Spokojne wakacje ukraińskich uchodźców w Polsce

Prawo pobytu Ukraińców, którzy przybyli do Polski w związku z działaniami wojennymi, miało pierwotnie zakończyć się 24 sierpnia 2023 r. Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (tzw. specustawa ukraińska) wchodziła w życie niedługo po wybuchu wojny, kiedy sierpień 2023 r. wydawał się odległą datą. Tymczasem wojna wciąż trwa, a w Polsce dalej przebywa bardzo duża liczba ukraińskich uchodźców.

Przedłużenie terminu ich legalnego pobytu do 4 marca 2024 r. wynika z dostosowania prawa polskiego do przepisów unijnych, które obecnie zapewniają ukraińskim uchodźcom pobyt właśnie do tej daty. W ten sposób Polska zrównuje się z innymi krajami członkowskimi UE, których część już wcześniej przedłużyła ważność dokumentów uchodźców do marca. Zmiany wynikają z ustawy z 14 kwietnia 2023 r. o zmianie nazw uczelni służb państwowych nadzorowanych przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych, o zmianie ustawy o Policji, ustawy o Straży Granicznej, ustawy o Państwowej Straży Pożarnej oraz niektórych innych ustaw (DzU poz. 1088).

Czytaj więcej

Publicystyka

Andrzej Szeptycki: Co dalej z pomocą?

Topniejące poparcie dla pomagania uchodźcom z Ukrainy nie zaskakuje, ale jednak niepokoi – pisze politolog.

Nasze przepisy idą jednak jeszcze dalej, jeśli chodzi o okres legalnego pobytu. Dla wielu uchodźców zakończy się on dopiero w lecie 2024 r. Ustawodawca uwzględnił dużą liczbę ukraińskich uchodźców przebywających w Polsce razem z uczącymi się dziećmi i zapewnił im dłuższe prawo pobytu niż wynikające z przepisów unijnych. Dzięki temu ukraińscy pracownicy (będący rodzicami takich dzieci) będą mogli dłużej wykonywać pracę bez składania dodatkowych wniosków w urzędach.

Nowelizacja specustawy ukraińskiej przedłuża także stosowanie dodatkowych rozwiązań imigracyjnych dla Ukraińców, jak np. ułatwienia w podejmowaniu działalności gospodarczej.

W związku z wprowadzonymi na początku wojny ograniczeniami wyjazdu mężczyzn z Ukrainy znaczną część uchodźców stanowią matki z dziećmi. Wiele dzieci uczy się w polskich w szkołach i przedszkolach. Ponieważ marzec wypada w środku roku szkolnego, ustawodawca chce umożliwić ukraińskim dzieciom dokończenie nauki bez komplikacji związanych z ich statusem imigracyjnym.

Do końca nauki

Prawo pobytu dzieci, które będą kontynuować edukację 4 marca 2024 r., będzie przedłużone do 31 sierpnia 2024 r. Będzie ono obejmowało także rodziców i opiekunów takich dzieci. W praktyce znaczna część ukraińskich uchodźców, którzy wykonują pracę w Polsce, będzie mogła przebywać u nas nie do marca, a właśnie do 31 sierpnia 2024 r., ze względu na dzieci uczęszczające do polskiego przedszkola lub szkoły.

Ustawodawca zauważył, że wiele dzieci kontynuuje naukę w ukraińskich szkołach w ramach zdalnego nauczania. Także ta grupa dzieci – wraz ze swoimi rodzicami – została objęta przedłużeniem prawa pobytu do 31 sierpnia 2024 r. Do tej daty przedłużone też zostało prawo pobytu dorosłych uchodźców z Ukrainy, którzy obecnie uczą się w szkole policealnej. Szkoły policealne są przy tym dość popularne wśród cudzoziemców, m.in. ze względu na zwolnienie z wymogu posiadania zezwolenia na pracę w Polsce po ukończeniu szkoły.

Kontynuacja pracy bez formalności

Nowelizacja nie przewiduje obowiązku dodatkowej rejestracji w urzędach przez Ukraińców, którzy będą korzystać z możliwości pobytu w Polsce po 24 sierpnia br. Podobnie dla pracowników, których dzieci uczą się w szkole, nie będzie wydawany jednolity dokument potwierdzający ich status. Zakładając, że przepisy nie zostaną ponownie zmienione bliżej marca 2024 r., fakt nauki dzieci w  szkole (a zatem i prawo pobytu rodzica po 4 marca 2024 r.) będzie można wykazać różnymi środkami, np. zaświadczeniem ze szkoły dziecka, legitymacją.

Z kolei pracodawcy nie są zobowiązani do ponownego powiadomienia urzędu pracy o zatrudnieniu obywatela Ukrainy na dalszy okres, jeśli cudzoziemiec wykonuje pracę na podstawie takiego powiadomienia. Powiadomienie tego typu nie jest składane na określony okres zatrudnienia. Z samego faktu przedłużenia legalnego pobytu na podstawie nowelizacji specustawy ukraińskiej nie wynika obowiązek złożenia nowego powiadomienia do urzędu pracy. W niektórych przypadkach złożenie nowego powiadomienia może być oczekiwane przez organy ze względu np. na zmiany warunków wykonywanej pracy czy zawarcie kolejnej umowy. Nie ma to jednak bezpośredniego związku z tym, że pobyt ukraińskich uchodźców został odgórnie przedłużony do 2024 r.

Bez związku z wojną

Do 4 marca 2024 r. (zamiast 24 sierpnia br.) będą przedłużone również dokumenty Ukraińców, którzy nie przyjechali do Polski w związku z wojną i nie mają statusu beneficjentów specustawy. Dotyczy to np. pracowników, których wiza czy np. limit dni w ramach ruchu bezwizowego kończył się 24 lutego 2022 r. lub później.

Również takim osobom nowelizacja przepisów umożliwia kontynuowanie pobytu bez udawania się w najbliższym czasie do urzędu. W tym przypadku fakt posiadania dzieci, które uczą się w szkole, nie będzie wydłużał dodatkowo terminu legalnego pobytu w Polsce.

Ochrona przed negatywną decyzją

Innym rozwiązaniem dla obywateli Ukrainy, którego obowiązywanie zostanie przedłużone, jest ochrona przed uzyskaniem negatywnej decyzji w sprawie zezwolenia na pobyt czasowy. Także i w tym przypadku termin został przedłużony z 24 sierpnia 2023 r. do 4 marca 2024 r. W tym okresie Ukraińcy będą uzyskiwać zezwolenie na pobyt na rok, zamiast otrzymać decyzję odmowną.

Decyzja negatywna może być wciąż wydana w przypadku podania fałszywych informacji bądź jeżeli dany cudzoziemiec stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa.

Zezwolenie na rok będzie udzielane, jeżeli decyzja w sprawie zostanie wydana do 4 marca 2024 r. włącznie. W ten sposób z rozwiązania chroniącego ich status będzie mogła skorzystać znacznie większa liczba pracowników z Ukrainy. Ukraińcy posiadający takie specjalne, roczne zezwolenie będą zatem częściej spotykanymi kandydatami na rynku pracy. Zezwolenie na pobyt czasowy wydane w tym trybie nie daje jednak samo w sobie prawa do pracy. W niektórych przypadkach uzyskanie takiego zezwolenia może wręcz spowodować powstanie luki w prawie do wykonywania pracy przez obywatela Ukrainy. Zależeć to będzie od rodzaju dokumentów legalizujących pracę posiadanych przez cudzoziemca przed ubieganiem się o zezwolenie na pobyt. Otrzymanie specjalnego zezwolenia na pobyt może prowadzić np. do automatycznej utraty mocy przez wcześniej posiadany dokument legalizujący pracę. W przypadku otrzymania takiego zezwolenia należy indywidualnie ocenić sytuację cudzoziemca.

Najlepszym rozwiązaniem dla pracownika z Ukrainy będzie nadal zadbanie o spełnienie wszystkich kryteriów otrzymania odpowiedniego zezwolenia na pobyt czasowy i uzyskanie w ten sposób dokumentu umożliwiającego jednocześnie legalny pobyt i pracę na okres do trzech lat.

Działalność gospodarcza i samozatrudnienie…

Specustawa ukraińska umożliwia łatwiejsze podejmowanie działalności gospodarczej przez Ukraińców (nie tylko tych, którzy przybyli do Polski w związku z wojną). Mogą oni wykonywać działalność gospodarczą poprzez rejestrację w CEIDG, co nie jest rozwiązaniem dostępnym dla wszystkich cudzoziemców. W ten sposób znacznie szerzej otwarto dostęp Ukraińców do wykonywania działalności gospodarczej w Polsce, w tym także do przechodzenia na tzw. samozatrudnienie.