Ustawodawca, kierując się koniecznością zagwarantowania rzetelnego i obiektywnego wykonywania przez radnych powierzonych im obowiązków, wprowadził zakaz uczestniczenia radnego w głosowaniach dotyczących jego interesu prawnego. Podstawą tego rozwiązania jest konstytucyjna zasada równości obywateli wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji RP). W wykonywaniu administracji publicznej nabiera ona szczególnego znaczenia, trzeba bowiem mieć na uwadze, że w administracji lokalnej załatwiane są niemal wszystkie, bieżące sprawy ludności.
Interes prawny, czyli co
Regulacje ograniczające uczestniczenie radnego w głosowaniach – czy to w radzie czy w komisjach rady – znajdują się w ustawach o samorządzie gminnym, samorządzie powiatowym, a także o samorządzie województwa, choć w tym przypadku ograniczenie to dotyczy stricte stosunków majątkowych. Te niebudzące co do samej zasady regulacje prawne w praktyce od samego początku wywołują jednak wiele wątpliwości. Sprowadzają się one do określenia tych sytuacji, w których radny będzie miał interes prawny w podjęciu takiej czy innej uchwały. To z kolei będzie miało wpływ na technikę głosowania, ustalania kworum itp., wreszcie – na skutki prawne, jakie wywoła podjęcie uchwały z udziałem radnego, który winien (lub nie) wyłączyć się z głosowania.
Powstaje pytanie o pojęcie interesu prawnego. Na gruncie powoływanych ustaw samorządowych przez „interes prawny" należy rozumieć interes wypływający z przepisów ustrojowych, przepisów prawa materialnego i przepisów prawa procesowego. Każdy z tych przepisów może kształtować uprawnienia i obowiązki jednostki. Interesu prawnego nie można zatem zawęzić wyłącznie do przepisów prawa materialnego (por. wyrok NSA z 19 grudnia 2005 r., sygn. II OSK 341/05; WSA we Wrocławiu z 10 września 2002 r., sygn. II SA/Wr 1498/02, WSA w Lublinie z 20 listopada 2007 r., sygn. akt III SA/Lu 414/07). Dla osób wykonujących funkcje publiczne bowiem znaczenie ma nie tylko interes majątkowy, ale również wynikający z regulacji prawnej interes prawny rzetelnego sprawowania urzędu publicznego.
Członkowie wspólnoty samorządowej
W zasadzie każda uchwała podjęta przez radę gminy czy powiatu w mniejszym lub większym stopniu dotyczyć będzie samych radnych. Są oni bowiem członkami powiatowej wspólnoty samorządowej. Uchwalenie np. wysokości podatku lokalnego dotyczyć będzie zarówno radnego, jak i przeciętnego mieszkańca powiatu.
Analizując zatem omawiane przepisy, należy mieć na uwadze zjawiska o charakterze indywidualnym, odnoszące się jednoznacznie do sytuacji prawnej konkretnego radnego. Przykładowo, likwidacja określonej jednostki organizacyjnej powiatu, w której zatrudniony jest radny, dotyczy jego interesu prawnego, bowiem likwidacja ta następuje w drodze uchwały rady powiatu jako organu stanowiącego. Podobnie będzie w przypadku podjęcia uchwały o finansowaniu budowy zjazdu z drogi powiatowej w pobliżu miejsca, gdzie mieszka radny, czy budowy drogi, która ma przebiegać przez nieruchomość lub jej część stanowiącą własność radnego, jeżeli jej budowa wiąże się z wykupem od niego gruntu. Nie ulega jednak wątpliwości, że wskazanie w sposób jednoznaczny tych wszystkich sytuacji, w których komentowany przepis powinien być stosowany, jest w praktyce niemożliwe.