Szczególne obowiązki urzędników państwowych (dedykowane tej grupie zawodowej) wymienione są w art. 17-19 ustawy o pracownikach urzędów państwowych (dalej uopup). Dotyczą one w jednakowym stopniu urzędników państwowych kontraktowych, czyli zatrudnionych na podstawie umowy o pracę jak i urzędników mianowanych.
Czytaj także:
Katalog klauzul generalnych
W myśl art. 17 uopup urzędnik państwowy jest obowiązany chronić interesy państwa oraz prawa i słuszne interesy obywateli. A ponadto, w szczególności:
- przestrzegać Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i innych przepisów prawa;
- strzec autorytetu Rzeczypospolitej Polskiej oraz dążyć do pogłębiania zaufania obywateli do organów państwa;
- racjonalnie gospodarować środkami publicznymi;
- rzetelnie i bezstronnie, sprawnie i terminowo wykonywać powierzone zadania;
- dochowywać tajemnicy związanej z wykonywaniem obowiązków;
- rozwijać własną wiedzę zawodową;
- godnie zachowywać się w pracy oraz poza nią.
Podstawowe obowiązki urzędników państwowych (katalog z art. 17 uopup) to, zatem lista klauzul generalnych, czyli norm celowo ogólnych i nieprecyzyjnych, których ocenę konkretnego stanu faktycznego powierza się organowi stosującemu prawo. W przypadku członków korpus sc, których podstawowe obowiązki, mimo różnic redakcyjnych, są w zasadzie takie same (z jednym wyjątkiem) pomocą dla oceny konkretnych zachowań jest zarządzenie Nr 70 Prezesa Rady Ministrów z 6 października 2011 r. w sprawie wytycznych w zakresie przestrzegania zasad służby cywilnej oraz w sprawie zasad etyki korpusu służby cywilnej (MP nr 93, poz. 953). Takich wytycznych w przypadku urzędników państwowych nie ma. W związku z tym jednak, że obie pragmatyki urzędnicze posługują się tymi samymi pojęciami przepisy wspomnianego zarządzenia, choć nieobowiązujące poza służba cywilną stanowić mogą jednak, jak się wydaje, wskazówki interpretacyjne także dla pracowników urzędów państwowych.
Ochrona interesów państwa i obywateli
Warto zauważyć, iż art. 17 uopup na pierwszym miejscu, niejako przed innymi obowiązkami, stawia obowiązek chronienia interesów państwa oraz praw i słusznych interesów obywateli. Wskazuje to na wyjątkową rangę, jaką chciał mu nadać ustawodawca (w służbie cywilnej, wszystkie obowiązki, przynajmniej formalnie, są sobie równe).
Zdaniem prof. K Rączki (Ustawa o służbie cywilnej- Komentarz LexisNexis Warszawa 2010 r.) zamieszczenie w jednym punkcie obowiązku ochrony interesu państwa oraz praw człowieka i obywatela jest wyrazem równoprawnego traktowania przez ustawodawcę tych dwóch sfer dóbr chronionych. Oznacza to, że w praktycznej działalności urzędnicy państwowi (tak jak członkowie korpusu sc) powinni dążyć do realizowania interesów państwa bez uszczerbku dla praw człowieka i obywatela, jak również odwrotnie powinni chronić te prawa z uwzględniałem interesów państwa.
Ustawa pragmatyczna zobowiązuje też urzędników państwowych do strzeżenia autorytetu Rzeczypospolitej Polskiej oraz dążenia do pogłębiania zaufania obywateli do organów państwa. Takiego obowiązku, przynajmniej zapisanego wprost członkowie służby cywilnej nie mają.
Pogłębianie zaufania obywateli do organów państwa znajduje odzwierciedlenie w jednej z głównych, zasad postępowania administracyjnego, zasadzie zaufania obywateli do organów państwa (art.8 kodeksu postepowania administracyjnego). Przy czym – jak podkreśla się w piśmiennictwie (M. Mazuryk – Ustawa o pracownikach urzędów państwowych Komentarz Lex on line) obowiązek pogłębiania zaufania obywateli do organów państwa nie należy sprowadzać, jedynie do kwestii proceduralnych czy postępowań władczych. Wymienić tu, bowiem należy chociażby kwestie terminowego udzielania odpowiedzi na zapytania obywateli dotyczące informacji publicznej, inicjatywy legislacyjne czy wreszcie skarg i wnioski.
Cel ten można osiągnąć, zatem poprzez prawidłowe, rzetelne, i bezstronne wykonywanie obowiązków, a także ogólną postawę życiową, która wskazuje na określony stosunek do służby państwowej (Ł. Pisarczyk – Ustawa o pracownikach urzędów państwowych Komentarz Lex on line).
Jakość wykonywanych obowiązków
Urzędnicy państwowi są także zobowiązani do przestrzegania Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i innych przepisów prawa oraz do rzetelnego i bezstronnego, sprawnego i terminowego wykonywania powierzonych im zadań.
Obowiązek ten związany jest z konstytucyjną zasadą państwa prawa i odwołaniem się do kolejnej zasady postępowania administracyjnego- zasady legalizmu (art. 6 kpa). Od tej ostatniej zasady art. 18 ust.2 uopup wprowadza jednak pewien wyjątek >patrz Rzeczpospolita radzi.
Obowiązek rzetelnego, sprawnego i terminowo wykonywania powierzonych im zadań jest rozbudowaną wersją pracowniczego obowiązku działania sumiennego i starannego działania. Natomiast obowiązek zachowania bezstronności oznacza, jak się wydaje, obowiązek zachowania podczas wykonywania obowiązków pracowniczych neutralności politycznej czy np. religijnej oraz nie kierowania się interesem jednostkowym czy grupowym.
Konieczna dyskrecja
Kolejnym obowiązkiem urzędnika państwowego, który stanowi zresztą rozwinięcie wymienionego w art. art. 100 § 5 kodeksu pracy pracowniczego obowiązku przestrzegania tajemnicy określonej w odrębnych przepisach jest dochowanie tajemnicy związanej z wykonywaniem obowiązków służbowych. W porównaniu do służby cywilnej, gdzie osoby zatrudnione zobowiązane są dochowywać tajemnicy ustawowo chronionej, obowiązek nałożony na urzędników państwowych ma szerszy charakter, bo dotyczy wszystkich kwestii związanych z wykonywanie przez nich obowiązków służbowych. W zakresie tego obowiązku mieścić się będą również kwestie związane z ochroną tajemnic niejawnych (ustawa z 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych – tekst jedn. DzU z 2018 r. poz. 412 ze zm.).
Odpowiednie zachowanie też ważne
Szczególnym obowiązkiem, którego zakres oddziaływania wykracza, poza normalny zakres stosunku pracy (obowiązuje również poza miejscem wykonywania pracy urzędników państwowych) jest obowiązek godnego zachowywania się w pracy i poza nią. Podobnie jest w służbie cywilnej. Oznacza to, że bycie członkiem szeroko rozumianej administracji publicznej jest czymś więcej niż tylko świadczeniem pracy.
Jak zapisano w poradniku Departamentu Służby Cywilnej Kancelarii Prezesa Rady Ministrów („Sposób prowadzenia postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego w służbie cywilnej") osoba piastująca funkcję publiczną musi cechować się autorytetem moralnym i zawodowym, tak, aby mogła w oczach społeczeństwa zasługiwać na powszechny szacunek (i zaważać na to, aby swym postępowaniem umacniać powagę i zaufanie do swego stanowiska i urzędu nie tylko przy wypełnianiu obowiązków zawodowych, lecz także w życiu społecznym i prywatnym. Uwagi te mają także zastosowanie do urzędników państwowych.
Wiedza i finanse
W katalogu podstawowych obowiązków urzędnika państwowego jest jeszcze racjonalne gospodarowanie środkami publicznymi oraz rozwijanie własnej wiedzę zawodowej. A zatem urzędnik państwowy nie powinien odmawiać uczestniczenia w różnych formach podnoszenia kwalifikacji zawodowych organizowanych czy tylko finansowanych przez pracodawcę. Ponieważ ustawa pragmatyczna milczy na temat zasad rozwijania wiedzy zawodowej przez urzędników przyjmuje się, że w tym przypadku zastosowanie znajdą przepisy kodeksu pracy dotyczące tej kwestii (art. 1031 -1036 kp).
Obowiązek racjonalnego gospodarowania środkami publicznymi odnosi się nie tylko do środków państwowych, gdyż w tym zakresie pokrywałby się z obowiązkiem ochrony interesów państwa, lecz ma szerszy charakter i obejmuje wszelkie środki publiczne, będące w dyspozycji administracji państwowej. Jak podkreśla M. Mazuryk w cytowanym wcześniej komentarzu, jako, że środki publiczne mają charakter ograniczony w pełni uzasadnione jest dokonywanie takich ich alokacji, aby przynosiło to optymalne korzyści. A zatem urzędnik państwowy powinien zbierać i analizować stosowne informacje niezbędne do podjęcia decyzji o przemieszczaniu środków publicznych zawsze przy zachowaniu szczególnej staranności.
Oczywiście obowiązki wymienione w art. 17 uopup to nie wszystkie powinności tej grupy zawodowej. Pozostałe wynikają z innych przepisów tej ustawy, kodeksu pracy, który ma tu zastosowanie na mocy art. 5 kp ( np. obowiązek przestrzegania czasu pracy, obowiązek przestrzegania regulaminu pracy czy zasad i przepisów bhp), a także z innych, oprócz tych wymienionych w tekście, ustaw >patrz ramka. I jest to katalog nie tylko otwarty, ale też dynamicznie się zmieniający. ?
podstawa prawna: Art. 17-19 ustawy z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 2142 ze zm.)
Obowiązki urzędników państwowych
Wynikają one m.in. z następujących ustaw:
- z 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 1393),
- z 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 1311 ze zm.),
- z 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 1764 ze zm.),
- z 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 248),
- z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 2077 zm.).
