Zdecydowana większość z nich nie jest świadoma, że w związku z wystąpieniem tego typu niedogodności przysługuje im nie tylko pomoc, ale również odszkodowanie, którego mogą dochodzić od linii lotniczych - taką ochronę zapewniają pasażerom przepisy unijne, tj. rozporządzenie (WE) nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 roku, ustanawiające wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, uchylające rozporządzenie (EWG) nr 295/91 (Dz. U. UE L 46 z 17.02.2004 s. 1; dalej: „Rozporządzenie").
Przedmiotowe Rozporządzenie ma zastosowanie do pasażerów odlatujących z portu lotniczego na terytorium Unii Europejskiej, a także tych, którzy odlatują z lotniska znajdującego się w państwie trzecim i lądują na lotnisku na terytorium Unii Europejskiej, jeżeli przewoźnik jest przewoźnikiem unijnym. Warto zaznaczyć, że przepisy nie rozróżniają pasażerów na podróżujących klasą biznes czy ekonomiczną, korzystających z usług linii tradycyjnych, tanich czy lotów czarterowych – na gruncie Rozporządzenia wszyscy podróżujący mają równe prawa.
Zgodnie z art. 6 Rozporządzenia, w przypadku opóźnienia pasażerowi przysługuje pomoc ze strony przewoźnika. W każdym przypadku pomoc ta przybiera formę posiłków oraz napojów w ilościach adekwatnych do czasu oczekiwania oraz m.in. możliwości wykonania dwóch bezpłatnych rozmów telefonicznych, przesyłek faksowych lub e-mailowych, natomiast gdy oczekiwany czas odlotu nastąpi co najmniej 1 dzień po terminie poprzednio zapowiedzianego lotu - pasażerowi przysługuje zakwaterowanie w hotelu oraz transport pomiędzy lotniskiem a miejscem zakwaterowania, zaś gdy opóźnienie wynosi co najmniej 5 godzin - pasażer ma prawo wybrać pomiędzy zwrotem pełnego kosztu biletu za część lub części nie odbytej podróży oraz za część lub części już odbyte (o ile lot nie służy już celowi związanemu z pierwotnym planem) wraz z lotem powrotnym do pierwszego miejsca odlotu. Należy pamiętać, że pomoc ta oferowana jest w ramach limitów czasowych określonych w Rozporządzeniu i w zależności od długości trasy.
Mimo, że z Rozporządzenia nie wynika explicite możliwość ubiegania się o odszkodowanie w przypadku opóźnienia lotu, Trybunał Europejski (dalej: „Trybunał") uznał, że pasażer, którego lot został odwołany oraz ten, którego lot jest opóźniony, ponoszą analogiczną szkodę, polegającą na stracie czasu. W wyroku z dnia 19 listopada 2009 roku w połączonych sprawach C-402/07 i C432/07 Sturgeon i inni, Trybunał opierając się na zasadzie równego traktowania orzekł, że pasażerowie, którzy dotarli do miejsca docelowego z opóźnieniem wynoszącym co najmniej 3 godziny, mają prawo do takiego samego odszkodowania co pasażerowie, których lot został odwołany.
Rozporządzenie w art. 2 pkt l definiuje pojęcie „odwołanie" jako sytuację, gdy uprzednio planowany lot, na który zostało zarezerwowane przynajmniej jedno miejsce nie odbył się. Ponadto, odwołanie obejmuje również przypadki, w których lot został przekierowany, a także gdy samolot wystartował, ale z jakiegoś powodu musiał zawrócić do portu. W przypadku odwołania lotu, podobnie jak ma to miejsce przy opóźnieniu, pasażer również ma prawo do zwrotu należności, zmiany planu podróży lub powrotu, a także opieki ze strony przewoźnika (art. 5 Rozporządzenia).
Należy pamiętać, że niezależnie od powyżej wymienionych form pomocy pasażer, którego lot został odwołany, ma prawo do odszkodowania tylko w sytuacji, gdy nie został poinformowany o odwołaniu z odpowiednim wyprzedzeniem (art. 5 ust 1 pkt c Rozporządzenia), o ile przewoźnik nie dowiedzie, że odwołanie lotu było spowodowane zaistnieniem nadzwyczajnych okoliczności, których nie można było uniknąć pomimo podjęcia wszelkich racjonalnych środków.
Co istotne, Trybunał w ww. wyroku uznaje, że nie można co do zasady przyjąć, że miało miejsce opóźnienie lub odwołanie lotu na podstawie komunikatu „opóźniony" lub „odwołany" podanego na lotniskowej tablicy lotów lub informacji udzielonej przez personel przewoźnika lotniczego - z art. 14 Rozporządzenia wynika obowiązek poinformowania, poprzez wręczenie każdemu pasażerowi, którego to dotyczy pisemnej informacji o przepisach na temat odszkodowania i pomocy, w przypadku odwołania lotu lub jego opóźnienia o co najmniej dwie godziny.
Za nadzwyczajne okoliczności, o których mowa powyżej, uważa się destabilizację polityczną, warunki meteorologiczne uniemożliwiające dany lot, zagrożenia bezpieczeństwa, nieoczekiwane wady mogące wpłynąć na bezpieczeństwo lotu oraz strajki mające wpływ na działalność przewoźnika, przy czym w ww. orzeczeniu Trybunał wskazał, iż nie może stanowić nadzwyczajnych okoliczności problem techniczny, wykryty podczas obsługi technicznej statku nawet, jeżeli nie wynika ze złej konserwacji maszyny.
Z art. 7 Rozporządzenia wynika, że na wysokość odszkodowania ma wpływ długość trasy i czas opóźnienia, co obrazuje poniższa tabela.
Jednakże, wysokość odszkodowania może zostać obniżona przez przewoźnika o 50%, jeżeli pasażerowi zaoferowano zmianę planu podróży do miejsca docelowego na alternatywny lot, którego czas przylotu nie przekracza planowego czasu przylotu pierwotnie zarezerwowanego lotu o jednostki czasu określone w art. 7 ust. 2.
W przypadku, gdy lot został odwołany lub opóźniony, a przewoźnik nie wypełnienia zobowiązań wynikających z Rozporządzenia, pasażer może domagać się należnej mu opieki, a gdy to możliwe - wystąpić z wnioskiem o wypłatę odszkodowania. Wniosek o odszkodowanie należy złożyć u przewoźnika (np. za pośrednictwem formularza udostępnionego na stronie internetowej przewoźnika). Przewoźnik powinien wypłacić odszkodowanie niezwłocznie, w formie pieniężnej albo – za zgodą pasażera – może zrekompensować niedogodności w inny sposób, np. poprzez voucher podróżny. Natomiast jeżeli przewoźnik odmówi wypłaty odszkodowania, wówczas pasażer może wystąpić ze skargą na naruszenie przez przewoźnika lotniczego postanowień Rozporządzenia do Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego, dołączając do formularza skargi kopie: reklamacji skierowanej do przewoźnika, udzielonej przez niego odpowiedzi, potwierdzenia rezerwacji na dany lot oraz oświadczenie o zgodności wspomnianych kopii z oryginałami. Skargę można złożyć nie wcześniej niż po upływie 30 dni od dnia złożenia reklamacji u przewoźnika, a postępowanie w sprawie kończy się wydaniem przez Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego decyzji administracyjnej, w której Prezes określa zakres naruszenia i termin jego usunięcia.
Warto pamiętać, że pasażer nie powinien zwlekać z roszczeniem o wypłatę odszkodowania, bowiem roszczenie w stosunku do przewoźnika przedawnia się z upływem roku od dnia przewozu lub dnia, w którym przewóz miał być wykonany, zgodnie z art. 778 kodeksu cywilnego (Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2017 roku, III CZP 111/16, OSNC 2018 nr 1, poz. 5, str. 24).
Katarzyna Wójcikowska – junior associate w ALTO Legal Orczykowski sp.k.
Jacek Matraszek – senior associate w ALTO Legal Orczykowski sp.k.
