Jonny Daniels: Żydek z monetą to niewinny obrazek. Ale i problem

"Plus Minus": Przyszedł pan na wywiad do „Plusa Minusa" z pomysłem na kontrowersyjną sesję zdjęciową. Czy Jonny Daniels stracił rozum, że chce sfotografować się jako stereotypowy, chciwy Żyd z diabelskim uśmieszkiem?

Jonny Daniels, prezes fundacji From The Depths: Jako PR-owiec wiem, jak przyciągać uwagę. Tylko w ostatnim roku w anglojęzycznych mediach ukazało się 50 różnych artykułów o naszej pracy w Polsce. To jest jeden artykuł na tydzień. Przenosić na cmentarze macewy, z których po wojnie budowano m.in. chodniki i drogi, pomaga nam strongman Tomasz Kowal. Wyobraźmy sobie, co myśli zagraniczny czytelnik, widząc wielkiego, łysego Polaka, który dźwiga żydowskie nagrobki z gwiazdą Dawida. To daje do myślenia.

A co ma pomyśleć sobie czytelnik, widząc stereotypowego Żyda na okładce „Plusa Minusa"?

Skoro mamy rozmawiać o wizerunku Polski, to warto zacząć od tego, co warto by w Polsce zmienić. Wystarczy pojechać do pierwszego lepszego małego miasteczka, by zobaczyć, że w różnych zakładach rzemieślniczych, a także w wielu mieszkaniach wiszą obrazki Żyda z pieniążkiem, nazywane żydkami. Polacy bez zażenowania opowiadają mi, że przekręcanie ich do góry nogami w piątek ma przynieść im szczęście i dobrobyt. To zwykły przesąd, głupota. Ale ludzie, którzy odwiedzają Polskę i widzą te obrazy, myślą: aha, to ten słynny polski antysemityzm, o którym tyle się słyszy. Wystarczy sprawdzić w internecie, co piszą ludzie po wizycie w Polsce. Oni nie rozumieją, że to tylko niewinne obrazki.

Zlikwidujmy „żydki", to przestaną pisać o „polskich obozach śmierci"? Jest pan ekspertem od budowania wizerunku, ale nie sądziłem, że aż tak dobrym...

Powielając stereotyp Żyda na takich obrazkach, w oczach obcych sami budujecie sobie stereotypowy wizerunek Polaka-antysemity. To od was zależy, jak was będą widzieć na świecie. Czy przez pryzmat 6620 polskich Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, odznaczonych za ratowanie Żydów z Holokaustu z narażeniem własnego życia, czy dalej jako sprawców pogromu kieleckiego i wypędzeń Żydów z PRL. W budowaniu pozytywnego wizerunku Polski wcale nie pomagają ci, którzy wypinają dumną pierś i oburzają się na każdy zarzut antysemityzmu, twierdząc, że Polacy w ogóle nie pomagali Niemcom. Bo tak też nie było. Zamiast tylko narzekać i narzekać – co notabene jest charakterystyczne i dla Polaków, i dla Żydów – trzeba zacząć aktywnie działać. By poprawić wizerunek Polski, wystarczy opowiadać prawdę o jej historii i edukować.

Kto ma tę prawdę opowiadać?

Należy wykorzystać chęć i zapał żyjących jeszcze bohaterów. Z odznaczonych przez instytut Yad Vashem Sprawiedliwych wciąż żyje 250 Polaków. My chcemy, by ci ludzie zostali ambasadorami prawdy. Będziemy wysyłać ich po całym świecie, do różnych społeczności i instytucji. I oni będą tam opowiadać swoje historie. Dziś historia Holokaustu nie ma swoich bohaterów. Opisuje się go jedynie strasznymi, przerażającymi opowieściami. Nawet historie uratowanych Żydów przedstawiane są z punktu widzenia ich trudu, przerażenia, tego, jak było im ciężko. To są zawsze przygnębiające i pesymistyczne opowieści. My chcemy, by o Holokauście oprócz ofiar i ocalonych zaczęli opowiadać także prawdziwi bohaterowie.

Kupi pan im bilet, wsadzi w samolot, wyśle do Nowego Jorku i cały świat nagle zmieni opinię o Polsce?

Chcemy, by Polska w umysłach ludzi przestała być jedynie krainą obozów śmierci i tragicznych wypadków, ale zaczęła być także ziemią prawdziwego heroizmu, odważnych ludzi, którzy ryzykowali własne życie, by powstrzymać zbrodniczą machinę nazizmu. Jestem polskim Żydem, moja rodzina pochodzi z Dobrzynia nad Wisłą. Czuję, że świat powinien lepiej poznać i zrozumieć Polskę, bo sam wychowywałem się, słuchając historii o niej jako o ziemi obozów śmierci. W mojej głowie obraz Polski praktycznie pokrywał się z obrazem Holokaustu, ona nie kojarzyła mi się z niczym innym.

W Wielkiej Brytanii, gdzie pan dorastał, podobnie jak w Izraelu, organizowane są dla żydowskiej młodzieży różne wycieczki do Polski. Jaką Polskę pan poznał podczas takiego wyjazdu?

Właśnie przez to wyobrażenie o Polsce nie chciałem wcale jechać na taką wycieczkę i w końcu nie pojechałem. Pierwszy raz odwiedziłem Polskę dopiero trzy i pół roku temu. Pamiętam, w jak wielkim byłem szoku. Wszedłem do polskiego sklepu, a tam na półkach chałka, maca, śledzie... I nie mogłem zrozumieć, co to wszystko tam robi, przecież to nasze żydowskie jedzenie! Szybko zacząłem rozumieć, że Żydów i Polaków łączy praktycznie wszystko: jedzenie, muzyka czy kultura.

I dziś pana fundacja przyznaje własne odznaczenia Polakom ratującym Żydów w czasie II wojny. Rzeczywiście szybko poszło

Jestem absolutnie przekonany, że co najmniej dwa razy więcej Polaków powinno zostać odznaczonych przez Yad Vashem. Jednak tuż po wojnie ludzie się bali przyznawać, że ratowali Żydów. Niektórzy na święta Bożego Narodzenia co roku otrzymywali z Tel Awiwu pomarańcze, ale w wielu przypadkach to był temat tabu w miasteczku, bo naprawdę ludzie bali się o tym mówić. Co więcej, wielu starszych ludzi nawet w wolnej Polsce wciąż nie mówi o tym głośno.

To jak mieliby o tym opowiadać w Nowym Jorku?

Są i inni, którzy nawet wolą odmówić sobie obiadu, byle tylko było ich stać na taksówkę na spotkanie z młodzieżą. I to jest bulwersujący problem: państwo o nich kompletnie zapomniało. Jak to jest w ogóle możliwe, że tych ludzi nie stać na wykupienie recepty, że muszą głodować, by móc opowiedzieć młodzieży o swym bohaterstwie, bo nikt nawet taksówki im nie załatwi? Rozumiem, że emerytury w Polsce są głodowe i inni starsi ludzie też muszą czasem odmawiać sobie obiadu, ale mówimy tu o 250 wciąż żyjących bohaterach! Proponuję, by pieniądze, które idą na walkę z „polskimi obozami śmierci", przekazać na polskich Sprawiedliwych, i niech to oni opowiadają światu, że o żadnych polskich obozach nie powinno być mowy.

I z kim oni mają się spotkać w tych Stanach Zjednoczonych?

Chcemy ich zabrać na uniwersytety, do synagog, społeczności żydowskich, ale także do kościołów i wspólnot chrześcijańskich. Cały czas jeżdżę do Stanów i poszukuję odpowiednich miejsc. Czasem słyszę, że ktoś może mi pomóc, ale w 2017 roku. Dla niego to szybko, a dla mnie nie: ja chcę ich zabrać do USA już jutro i codziennie żałuję, że nie zrobiłem tego wczoraj. Nie zostało nam wiele czasu... Tam ludzie naprawdę są spragnieni takich historii. Nie będzie żadnego problemu, by zapełnić nawet pokaźne sale, a dziennikarze będą pchać się do nas drzwiami i oknami.

Co na to sami Sprawiedliwi?

Zdążyliśmy już się bardzo polubić. Cały czas nas zapewniają, że bardzo by chcieli pojechać z nami do USA. Nie możemy ich teraz zawieść. Niecałe dwa miesiące temu nawet zorganizowaliśmy dla nich potańcówkę. Każdy, kto chciał, mógł do nas dołączyć. Przyszło wielu młodych ludzi, porywali ich na parkiet, a oni rzucali się w wir tańca z olbrzymią radością. Żeby nie musieli sami dojeżdżać na miejsce, zwołaliśmy na Facebooku chętnych, którzy podjechali po nich do domów i przywieźli na tańce. Po 5 minutach musiałem usunąć post z tą prośbą, bo zgłosiło się zbyt wielu chętnych! Ludzie chcą się angażować, chcą pomagać, potrzebują jedynie tego, by ktoś dał im możliwość wykazania się.

Ale wciąż mnie pan nie przekonał, że tym, którzy mają o Polsce jak najgorsze zdanie, nagle przemówi do rozsądku kilka historii Sprawiedliwych.

Świat nie zna polskiej historii, dlatego trzeba mu ją podstawić pod nos. Choć najlepiej by było wszystkich zaprosić do Polski, wziąć za rączkę i wszędzie oprowadzić. To zresztą dotyczy nie tylko Holokaustu. Spójrzmy na kryzys wokół Trybunału Konstytucyjnego. Inaczej ten kryzys wygląda tu, na miejscu, a zupełnie inaczej przedstawiany jest w dzienniku „The New York Times". Nie można za to winić dziennikarza, który siedzi tysiące kilometrów od Warszawy i karmiony jest codziennie tylko jednostronnymi opiniami. Zamiast się na niego oburzać, trzeba przedstawić mu inną perspektywę, pokazać, jak to wygląda naprawdę.

Do Polski przyjeżdża coraz więcej obcokrajowców, ale mam wątpliwości, czy oni naprawdę poznają historię Polski.

Państwo polskie powinno robić dużo więcej, by zainteresować swoją historią i kulturą choćby młodych Żydów, którzy masowo tu przyjeżdżają. Z tym że pamiętajmy, że te ich wycieczki mają służyć przede wszystkim odkrywaniu dziedzictwa żydowskiego. Ale można te dwie kwestie jakoś połączyć. Nauczyciel z izraelskiego liceum sam nie wpadnie na to, by opowiedzieć uczniom coś o Polsce, o dialogu, bo po co miałby to niby robić... Jednak jeśli poda im się coś pod nos, wyręczy się ich, to zapewniam pana – sama młodzież przekona nauczyciela, by zamiast do kolejnego nudnego muzeum, pójść choćby do zoo. A tam już my damy im możliwość dotknięcia, poczucia prawdziwej historii. Wraz z dyrekcją ogrodu przygotowaliśmy niewielkie muzeum we wnętrzu willi, w której rodzina Żabińskich ratowała podczas wojny Żydów. Ówczesny dyrektor zoo Jan Żabiński uratował tam 300 osób!

Ale to wciąż jest muzeum. Dlaczego akurat to miałoby zainteresować 17-latków?

Po pierwsze jest w zoo. Polskie zoo samo w sobie wzbudza ciekawość obcokrajowców. Po drugie, pokazujemy im piękną willę, schodzimy do piwnic, gdzie Żydzi się ukrywali. A tam można dotknąć ścian, poczuć chłód – to działa na wyobraźnię. Młodzież opuszcza zoo z zupełnie innym spojrzeniem na historię. Muzeum Żabińskich nie jest jeszcze tak do końca otwarte, ciągle nad nim pracujemy, ale wycieczki już je mogą odwiedzać. Pracujemy także nad innymi miejscami, w których byli ratowani Żydzi, by odwrócić trochę tę perspektywę patrzenia na Polskę, gdzie Żydzi tylko ginęli i gdzie nikt im nie pomagał.

Nie jesteście pierwsi. Państwo już wcześniej otworzyło Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej.

Tylko że żadna wycieczka żydowska nie pojedzie specjalnie na Podkarpacie, by je zwiedzić. Poza tym na samą uroczystość otwarcia tego muzeum poszło 350 tys. zł. Rozumie pan śmieszność, na jaką wystawia się państwo polskie, w sytuacji, gdy żyjący wciąż Sprawiedliwi głodują? Co więcej, połowa z nich nawet nie została na to otwarcie zaproszona!

Chce pan powiedzieć, że przypominamy sobie o nich dopiero, kiedy umierają?

Nawet wtedy o nich nikt nie pamięta. Raz poproszono mnie, bym wygłosił przemówienie na jednym z pogrzebów. Spytałem, kim ja jestem, by przemawiać na pogrzebie bohatera?! Ale w sumie poza mną nikogo tam nie było: ani jednego przedstawiciela władz samorządowych, państwowych, żadnych dziennikarzy. Nie uwierzy pan, ale wczoraj dostaliśmy informację, że pewien śmieciarz znalazł w kontenerze z odpadkami dyplom z Yad Vashem. Jeden ze Sprawiedliwych zmarł, nikt się tym nie przejął i jego rzeczy zostały wyrzucone do śmieci, jak leci, łącznie z odznaczeniem.

Kilku z nich może pan wyśle do USA, ale reszta dalej będzie głodować...

To jeszcze nie jest oficjalnie potwierdzone, ale zapewniam pana, że za parę miesięcy Kneset przyzna Sprawiedliwym pensję, taką rentę od Państwa Izrael. Będą otrzymywać z Tel Awiwu pieniądze, by mogli godnie dożyć kresu swych dni. Za tą ustawą stoi Hilik Bar, który latami zarzekał się, że nigdy do tej strasznej Polski nie przyjedzie... Zmienił zdanie dopiero dzięki zorganizowanemu przeze mnie posiedzeniu Knesetu w Oświęcimiu. Później, także dzięki nam, spotkał się z polskimi Sprawiedliwymi i zrozumiał, jak koszmarna jest ich sytuacja materialna. A teraz to dzięki niemu pierwszy raz w historii Izrael wypłaci rentę ludziom, którzy nie są obywatelami tego państwa...