Sztompka: Poranieni biologicznie i mentalnie

Społeczeństwo to dla mnie ani nie jakaś całość ponadludzka, ani prosta suma obywateli, tylko to, co dzieje się pomiędzy ludźmi: sieć relacji międzyludzkich w nieustannej zmienności. A dzieje się źle!

Pandemia atakuje nie tylko tkankę płucną, ale także tkankę społeczną, relacje międzyludzkie.

Używając metafory, powiem ogólnie, że mamy społeczeństwo bez twarzy. Bo twarz, to biologicznie dane najważniejsze narzędzie komunikacji, została zasłonięta przez maseczki. A fundamentalne ludzkie relacje twarzą w twarz zostały zastąpione przez relacje zdalne, wirtualne, upośrednione przez technikę.

Tak zmieniła się forma relacji. Ale ważniejsze jeszcze, jak zmieniła się treść. Tu metafora społeczeństwa bez twarzy zyskuje nowe znaczenie, twarzy utraconej w sensie, w jakim mówią o tym Chińczycy. Zobaczmy trzy relacje najważniejsze, od których w dużej mierze zależy zarówno dobrostan jednostki, jak i dobrobyt społeczeństwa. To relacje moralne: zaufanie, solidarność i odpowiedzialność. Co z nimi uczyniła pandemia?

Zaufanie pionowe do władzy, zawsze u nas niewysokie, zostało doszczętnie zniszczone przez ignorowanie w zarządzaniu pandemią fundamentalnej jako kryterium wiarygodności reguły 3 K: konsekwencji, koherencji i kontynuacji.

A zaufanie poziome, jednych obywateli do drugich – przez pojawienie się potencjalnego i ukrytego ryzyka kontaktu z każdym innym, obojętne, czy znajomym czy nieznajomym.

Solidarność, czyli gotowość wyrzeczeń na rzecz dobra wspólnego na poziomie władzy zatraciła się przez zastąpienie go dobrem partyjnym. Sprowadza się na Boże Narodzenie tysiące emigrantów z Anglii i rozprzestrzenia wirusa, bo „spadłaby na rząd fala hejtu" (jak uzasadnia były marszałek Senatu). A na Wielkanoc nie zamyka się kościołów, oczywistych rozsadników zarazy, bo co by powiedzieli dewocyjni wyborcy.

A na poziomie obywateli solidarność zastąpiona została dbałością o dobro prywatne, co najwyżej rodzinne, indywidualistycznym egoizmem. Gdy zostałem zaszczepiony, przestaję nosić maseczkę, bo co mnie obchodzi, że mogę jeszcze zarażać innych. A Japończycy długo przed pandemią nosili maseczki, gdy mieli katar, żeby nie zarazić innych. Cóż, inna cywilizacja.

I wreszcie odpowiedzialność, czyli przewidywanie skutków własnych działań w oparciu o możliwie najlepszą wiedzę.

Na poziomie władzy eksperci są ignorowani, gdy ich rekomendacje nie zgadzają się z interesem politycznym. Słucham w telewizji prezesa PAN, który zapytany, czy rząd zareagował jakoś na ekspertyzy pracującego pod jego egidą zespołu najlepszych specjalistów, odpowiada z zażenowaniem: nie. A gdy władza w szczycie II fali rekomenduje emerytom pójście do wyborów i zezwala na 100-osobowe wesela, to nie liczy przyszłych zgonów, a tylko procenty w sondażach.

A odpowiedzialność na poziomie obywateli? Ignorując specjalistyczne rekomendacje, ponad 1/3 Polaków nie chce się szczepić. A na wymóg noszenia maseczek odpowiada noszeniem ich na brodzie, tylko na wypadek gdyby pojawił się policjant. Niemcy mają na to dobre określenie: covidioten.