Takie zapewnienie wyraził sekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Konrad Szymański w odpowiedzi na interpelację posła Adama Andruszkiewicza w sprawie zagwarantowania praw Polakom mieszkającym w Wielkiej Brytanii po brexicie.

Umowa wyjścia ochroni Polaków

Poseł Andruszkiewicz pytał m.in. jakie dokładnie prawa Polaków w Wielkiej Brytanii zostaną zachowane. Wiceminister Szymański stwierdził, że ich zakres nie ulegnie zasadniczym zmianom po brexicie. Podstawą ochrony Polaków będzie Umowa wyjścia, która zawiera odwołania do unijnych przepisów o swobodzie przepływu osób.

- Umowa wyjścia w zakresie praw obywateli będzie bezpośrednio stosowana w Wielkiej Brytanii, a zatem polscy obywatele będą mogli odwoływać się bezpośrednio do Umowy wyjścia z pominięciem ewentualnych przepisów krajowych, które byłyby z nią sprzeczne. Dodatkowo sądy brytyjskie będą miały możliwość zadawania pytań prejudycjalnych do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w ciągu 8 lat od zakończenia okresu przejściowego celem spójnej wykładni przepisów Umowy wyjścia. Ponadto niezależny organ brytyjski ma prowadzić monitoring przestrzegania praw obywateli Unii Europejskiej przez administrację brytyjską - wyjaśnił wiceminister.

Zgodnie z Umową wyjścia Polacy mieszkający w Zjednoczonym Królestwie przed zakończeniem okresu przejściowego zachowają swoje prawa związane z dostępem do rynku pracy, podejmowaniem i prowadzeniem działalności gospodarczej, dostępem do usług publicznych, w tym szkolnictwa wyższego oraz świadczeń społecznych. Utrzymane zostaną również zasady koordynacji zabezpieczenia społecznego w tym zasada eksportu świadczeń oraz sumowania okresów ubezpieczenia w celu nabycia prawa do świadczeń. Projekt Umowy wyjścia zakazuje także dyskryminacji ze względu na obywatelstwo w stosunku do osób, które objęte są jego zakresem podmiotowym. Przewiduje również utrzymanie praw wynikających z uznania kwalifikacji zawodowych Polaków w Wielkiej Brytanii.

Trzeba będzie złożyć wniosek

Jak wyjaśnił wiceminister najważniejszą zmianą dla Polaków przebywających w  Wielkiej Brytanii będzie  konieczność złożenia wniosku o nowy status gwarantujący ochronę na podstawie Umowy wyjścia i potwierdzony wydaniem specjalnego dokumentu (tzw. status osoby osiedlonej). Obecnie nie trzeba urzędowo poświadczać pobytu, by korzystać z praw przysługujących obywatelom Unii Europejskiej.

- Warunkiem otrzymania  statusu osoby osiedlonej jest pięcioletni legalny pobyt w Wielkiej Brytanii. Osoby zamieszkujące w Wielkiej Brytanii krócej niż 5 lat mogą pozostać tam do czasu zgromadzenia 5 lat – okresy pobytu przed i po 31.12.2020 r. sumują się. Utrata prawa stałego pobytu nastąpi po 5 latach nieobecności w Wielkiej Brytanii - wyjaśnił wiceminister.

Projekt Umowy wyjścia przyznaje państwom członkowskim UE oraz Wielkiej Brytanii możliwość wprowadzenia obowiązkowej procedury administracyjnej w zakresie przyznawania nowego statusu. Zjednoczone Królestwo zamierza z tej możliwości skorzystać. Będzie jednak musiało przestrzegać  wielu gwarancji dotyczących kształtu tej procedury. Procedura ta musi być przyjazna obywatelom i nie może nakładać nadmiernych obciążeń administracyjnych, jej celem będzie wyłącznie weryfikacja, czy spełnione zostały przesłanki nabycia praw na podstawie Umowy wyjścia.

- Termin na złożenie wniosku o przyznanie nowego statusu będzie wynosił minimum 6 miesięcy od zakończenia okresu przejściowego. Dokumenty potwierdzające nowy status będą wydawane bez opłat lub za opłatę nie większą niż w przypadku podobnych, już wydawanych dokumentów. Obywatele polscy posiadający już dokument poświadczający pobyt stały zgodnie z art. 19 dyrektywy 2004/38 będą mogli wymienić posiadane dokumenty na dokument poświadczający prawa na podstawie Umowy wyjścia bez opłat i w ramach uproszczonej procedury - zapewnia wiceminister Szymański.

Jak poinformował, rząd brytyjski uruchomił już pilotażowo nową procedurą administracyjną. Wnioski o przyznanie nowego statusu mają być składane drogą elektroniczną, a weryfikacja kryteriów będzie przeprowadzana przede wszystkim w oparciu o dane posiadane już przez brytyjską administrację (na przykład z rejestrów podatkowych). Opłata za wydanie dokumentu nie będzie przekraczać opłaty za wydanie paszportu dla obywatela brytyjskiego.

Co z dziećmi?

Projekt Umowy wyjścia ogranicza, w stosunku do obecnych przepisów Unii Europejskiej, zakres członków rodzin podlegających ochronie. Obejmuje członków rodzin zdefiniowanych w art. 2 ust. 2. dyrektywy 2004/38 (m.in. współmałżonek, bezpośredni zstępni poniżej 21 roku życia lub pozostający na utrzymaniu, bezpośredni wstępni pozostający na utrzymaniu) mieszkających w Zjednoczonym Królestwie przed zakończeniem okresu przejściowego lub dołączających do członków rodzin w Wielkiej Brytanii po tym okresie, pod warunkiem spełniania przez nich kryteriów określonych w art. 2 ust. 2 dyrektywy 2004/38, zarówno w momencie zakończenia okresu przejściowego, jak i dołączenia do członków rodzin.

- W przypadku dzieci Polaków mieszkających w Zjednoczonym Królestwie, które urodzą się po zakończeniu okresu przejściowego, projekt Umowy wyjścia obejmuje je ochroną pod warunkiem, że oboje rodzice będą objęci zakresem Umowy lub też jeden rodzic będzie objęty zakresem Umowy, a drugi będzie obywatelem brytyjskim.

Polacy objęci ochroną na podstawie Umowy wyjścia będą mieć prawo wjazdu do Wielkiej Brytanii na podstawie paszportu lub dowodu tożsamości (w przypadku dowodu tożsamości zwolnienie będzie obowiązywać przez co najmniej 5 lat od końca okresu przejściowego). Posiadacze dokumentów potwierdzających prawa wynikające z Umowy wyjścia nie będą mogli zostać objęci ewentualnym obowiązkiem wizowym. W przypadku wprowadzenia obowiązku wizowego dla członków rodzin dołączających do Polaków w Wielkiej Brytanii po brexicie Zjednoczone Królestwo będzie zobowiązane do wydawania wiz wjazdowych nieodpłatnie i w przyśpieszonej procedurze.

Według MSZ ten kompleksowy zakres ochrony praw obywateli jest jeszcze niepewny. Warunkiem  wejścia w życie Umowy wyjścia jest jej ratyfikacja: po stronie unijnej przez Radę i Parlament Europejski, a po stronie brytyjskiej przez parlament brytyjski . Kluczowe głosowanie w Izbie Gmin, tzw. meaningful vote, ma się odbyć na początku stycznia 2019 r.

- Bez ratyfikacji Umowa wyjścia nie obowiązuje, a zatem prawa obywateli nie mają gwarancji prawnomiędzynarodowych. W Polsce przygotowujemy się również na ten negatywny scenariusz. Jesteśmy aktywnie zaangażowani w rozmowy z Komisją Europejską na temat możliwych działań awaryjnych. Ustalenia dotyczące ochrony praw obywateli zostały również podjęte na najwyższym politycznym szczeblu przez Premiera M. Morawieckiego i Premier T. May. Jeżeli zajdzie taka konieczność, zostaną uruchomione niezbędne działania na szczeblu krajowym, unijnym i bilateralnym - stwierdził wiceminister Szymański.

Stawki celne pod znakiem zapytania

Wiceminister Szymański odniósł się także do pytania o stawki celne po wyjściu Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej. Jak napisał w odpowiedzi na interpelację, Umowa wyjścia wynegocjowana w listopadzie 2018 r., ustanawia do końca 2020 r. okres przejściowy, podczas którego wymiana handlowa z Wielkiej Brytanii realizowana byłaby na dotychczas obowiązujących zasadach. Tak będzie pod warunkiem ratyfikacji Umowy przez parlament Wielkiej Brytanii.

- Jej brak będzie skutkował bezumownym wyjściem Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej, co z kolei będzie oznaczało, iż z dniem 30 marca 2019 r. Wielka Brytania będzie traktowana jak kraj trzeci i w konsekwencji wszystkie towary importowane z Wielkiej Brytanii będą objęte cłami, jednolitymi dla całej UE - wyjaśnił wiceminister.

Nie są znane stawki celne, jakie zastosuje Wielka Brytania wobec Unii Europejskiej w przypadku bezumownego brexitu.  Według MSZ można jedynie zakładać, że będą one symetryczne w stosunku do stawek UE. Informacja o należnościach przywozowych do Unii Europejskiej (a zatem również do Polski) jest dostępna na stronie internetowej Ministerstwa Finansów pod linkiem: https://ext-isztar4.mf.gov.pl/taryfa_celna/.

Natomiast jeśli chodzi o stosunki handlowe po roku 2020 (po zakończeniu okresu przejściowego w przypadku zawarcia Umowy wyjścia) to będą one zależały od kształtu wynegocjowanego przez Unię Europejską i Wielką Brytanię porozumienia dotyczącego przyszłych relacji.

- Najbardziej prawdopodobnym rozwiązaniem wydaje się zawarcie umowy o wolnym handlu (FTA). Umowy te regulują wymianę towarów na zasadach ceł preferencyjnych najczęściej ze stawkami zerowymi dla towarów przemysłowych i z ochroną obejmującą towary rolne. Dotychczas Unia Europejska zawarła wiele takich porozumień i prowadzi kolejne negocjacje z różnymi krajami w tej sprawie - twierdzi Konrad Szymański.

Krajowa Administracja Skarbowa przygotowała i zamieściła na stronie internetowej kompleksową informację adresowaną do przedsiębiorców, którzy zaangażowani są w obrót towarowy z Wielką Brytanią, a którzy nie mają doświadczenia w handlu z krajami trzecimi (https://www.finanse.mf.gov.pl/brexit). Informacja dotyczy  zakresu formalności celnych, np.  zgłoszeń celnych, taryfikacji, reguł pochodzenia, ograniczeń i zakazów, pozwoleń czy podatków pośrednich. Obejmuje również listę czynności, które muszą podjąć przedsiębiorcy importujący z Wielkiej Brytanii lub eksportujący do Wielkiej Brytanii.

- Informacja będzie regularnie aktualizowana zgodnie z rozwojem wciąż dynamicznego procesu negocjacji - zapewnił wiceminister Szymański.