W przeciągu historii

W jaki sposób Jerzy Giedroyc wskrzesił i przystosował do nowych okoliczności tradycję Rzeczypospolitej Obojga Narodów i myśl prometejską po 1945 roku, kiedy Polska już bezpowrotnie utraciła ziemie wschodnie??

Publikacja: 14.12.2018 18:00

W przeciągu historii

Foto: Archiwum Instytutu Literackiego w Maisons-Laffitte

Zabory i upadek I Rzeczypospolitej, a następnie zmiana granic wymuszona porozumieniami jałtańskimi zmieniły sposób postrzegania Polski i jej roli w Europie przez polskie elity. Granice Polski zostały przesunięte na zachód, zmieniła się jej struktura narodowościowa i wyznaniowa, a Polacy coraz rzadziej pamiętali, że ich ojczyzna leży w Europie Środkowej. Zagadnienia te były wciąż obecne w myśli i świadomości polskiej emigracji politycznej, ale koncentrowała się ona przede wszystkim na przeszłości i praktycznie nie miała żadnych możliwości oddziaływania na rzeczywistość w kraju. Prasa i publikacje emigracyjne w niewielkim stopniu docierały do kraju. Wyjątkiem wśród emigracyjnych wydawców był Jerzy Giedroyc, który nie szczędził wysiłków, aby „Kultura" i książki publikowane przez Instytut Literacki pojawiały się nie tylko w Polsce, ale także w innych krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Redaktor z Maisons-Laffitte za pośrednictwem łamów paryskiej „Kultury" i polityki wydawniczej Instytutu Literackiego zdołał ponownie przekierować uwagę Polski na wschód i przypomniał, jaki potencjał drzemie w doświadczeniach przeszłości. O skuteczności Giedroycia świadczy fakt, że do dziś w dyskusjach nad polityką zagraniczną jego nazwisko należy do najczęściej przywoływanych. Paradoksalnie w mniejszym stopniu jego wpływ jest widoczny w sferze kultury, której znaczenie doceniał na równi z polityką. Można się sprzeczać, jaka powinna być hierarchia ważności, ale nie ulega wątpliwości, że jednym z najważniejszych dokonań Redaktora było uświadomienie i przypomnienie Polakom, że Polska jest integralną częścią Europy Środkowej i nie powinna ograniczać się do biernego trwania, ale odgrywać aktywną rolę w tym regionie. Było to jednak możliwe jedynie przy rezygnacji z ziem wschodnich na rzecz Litwy, Białorusi i Ukrainy oraz wyzbyciu się zamiarów o charakterze imperialistycznym wobec sąsiadów. Postawa Giedroycia wobec Europy Środkowej i Wschodniej oraz wyobrażenie roli, jaką powinna w niej odgrywać Polska, ukształtowały się dzięki osobistym kontaktom z tradycją Wielkiego Księstwa Litewskiego i Rzeczypospolitej Obojga Narodów oraz z myślą prometejską, którą jego znajomi i przyjaciele starali się wcielić w życie w okresie międzywojennym. Te dwie tradycje polskiej myśli politycznej miały również znaczący wpływ na wypracowanie linii, jaką należało przyjąć wobec Rosji.

Pozostało 82% artykułu

Teraz 4 zł za tydzień dostępu do rp.pl!

Kontynuuj czytanie tego artykułu w ramach subskrypcji rp.pl

Na bieżąco o tym, co ważne w kraju i na świecie. Rzetelne informacje, różne perspektywy, komentarze i opinie. Artykuły z Rzeczpospolitej i wydania magazynowego Plus Minus.

Plus Minus
Walka o szafranowy elektorat
Plus Minus
„Czerwone niebo”: Gdy zbliża się pożar
Plus Minus
Dzieci komunistycznego reżimu
Plus Minus
„Śmiertelnie ciche miasto. Historie z Wuhan”: Miasto jak z filmu science fiction
Materiał Promocyjny
Jak kupić oszczędnościowe obligacje skarbowe? Sposobów jest kilka
Plus Minus
Irena Lasota: Rządzący nad Wisłą są niekonsekwentnymi optymistami