Jeśli uda się zrealizować założenia projektu nowelizacji ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym z 26 października 2016 r., obudzimy się w zupełnie nowej, pięknej rzeczywistości.

Część założeń nowelizacji została przedstawiona na łamach „Rzeczpospolitej" 30 listopada 2016 r. w artykule Jarosława Kamińskiego „Idzie na lepsze w Krajowym Rejestrze Sądowym". W niniejszym tekście chcielibyśmy skomentować planowane zmiany dotyczące tzw. postępowań przymuszających oraz zasad działania kuratorów.

Nowelizacja wprowadza interesujące i pożądane przez praktykę rozwiązania w zakresie zapewnienia pewności i bezpieczeństwa obrotu prawnego w razie braku organu uprawnionego do reprezentacji osoby prawnej. Proponowane zmiany w zamyśle projektodawców mają usunąć praktyki, gdy osoba prawna będąca dłużnikiem w celu ucieczki przed wierzycielami odwołuje zarząd bądź jego członkowie składają rezygnację, często stając się w tym samym czasie prokurentami samoistnymi.

Postępowanie przymuszające

Postępowanie przymuszające miało zapewnić sądom możliwość wyegzekwowania stosowania przepisów prawa przez podmioty, które są wpisywane do rejestru. W przypadku zaś braku takiej możliwości – doprowadzić do wykreślenia podmiotu z rejestru. Jest ono stosowane wobec „obowiązanych", czyli wspólników lub członków zarządu. Obecnie można zaryzykować tezę, że postępowanie przymuszające nie działa.

W przypadku spółek kapitałowych zauważalną praktyką jest bowiem składanie rezygnacji przez wszystkich członków zarządu albo ich odwoływanie przez inny organ spółki, co pozbawia daną spółkę organu do reprezentacji, a wierzycieli możliwości dochodzenia swoich roszczeń. Brak zarządu uniemożliwia prowadzenie postępowań sądowych i egzekucyjnych, o porozumieniu się z dłużnikiem nie wspominając. Uniemożliwia także sądom rejestrowym egzekwowanie obowiązków spoczywających na podmiotach wpisanych do rejestru, np. składania rocznych sprawozdań finansowych. Rozwiązaniem tego problemu miała być regulacja wprowadzona w art. 25a ustawy o KRS na początku 2014 r. Przewiduje ona możliwość wykreślenia przez sąd podmiotów, w przypadku gdy bezskutecznie zakończyło się postępowanie przymuszające w stosunku do ich zarządów czy wspólników. Sęk w tym, że według danych z września 2016 r. z 11 wydziałów sądów rejestrowych – w Warszawie, Gdańsku, Bydgoszczy, we Wrocławiu, w Poznaniu, Białymstoku, Lublinie i Rzeszowie – wszczęto dotychczas 3382 sprawy o wykreślenie podmiotów z KRS w tym szczególnym trybie. Takich, które zakończyły się faktycznym wykreśleniem, było 569 – czyli tyle co nic.

Dodatkowo należy wskazać, że opisana regulacja ma zastosowanie niemal wyłącznie w Warszawie, gdzie trzy wydziały KRS wszczęły łącznie 2381 takich postępowań (70,4 proc. wszystkich spraw wszczętych), z których 546 zakończyło się wykreśleniem (95,95 proc. wszystkich wykreślonych podmiotów).

Przyczyną oczywiście nie jest tylko brak właściwych, przystających do potrzeb regulacji, lecz także brak środków i kadr do realizacji postępowań przymuszających.

Zgodnie z nowelizacją art. 24 ust. 1a ustawy o KRS w razie stwierdzenia, że osoba prawna nie posiada organu do reprezentowania lub w składzie tego organu zachodzą braki uniemożliwiające jego działanie (tzw. organ kadłubkowy), sąd rejestrowy będzie mógł wezwać obowiązanych do powołania lub wyboru tego organu (np. wspólników spółki z o.o. lub członków rady nadzorczej spółki kapitałowej, ale również inne osoby, którym takie uprawnienie przyznano w umowie albo statucie) do wykazania, że organ został powołany lub wybrany albo że braki w jego składzie zostały usunięte. Wezwanie następuje pod rygorem grzywny, która może być ponawiana (jak jest to obecnie). Aby było to możliwe, nowelizacja przewiduje obowiązek składania wraz z wnioskiem o wpis osób reprezentujących podmiot ich adresów do doręczeń, a w przypadku spółek kapitałowych również listę obejmującą m.in. adres do doręczeń lub siedzibę wspólników spółki z o.o. oraz członków organów nadzoru spółek kapitałowych lub innych osób obowiązanych do powołania lub wyboru tego organu.

Kuratorzy po nowemu

W zakresie funkcjonowania kuratorów nowelizacja porządkuje i doprecyzowuje wzajemne relacje oraz kompetencje i obowiązki kuratora materialnego (art. 42 k.c.), kuratora rejestrowego (art. 26 ustawy o KRS) oraz kuratora procesowego (art. 69 k.p.c.). Postulat ten jest ze wszech miar zasadny, obecnie instytucja kuratora nie jest wykorzystywana często i nie pozwala na rozwiązanie wielu problematycznych, pojawiających się w praktyce sytuacji.

Kurator materialny niezwłocznie podejmie czynności zmierzające do powołania lub uzupełnienia składu organu osoby prawnej uprawnionego do jej reprezentacji, ale również, co jest istotnym novum, będzie reprezentował oraz prowadził sprawy osoby prawnej. Działalność kuratora będzie podlegała nadzorowi sądu, którego zezwolenie – pod rygorem nieważności – będzie wymagane dla określonych, istotnych dla reprezentowanej przez niego osoby czynności dotyczących przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części oraz nieruchomości, użytkowania wieczystego lub udziału w nieruchomości. Być może regulacja kuratora materialnego w nowej odsłonie – uprawnionego do reprezentacji i prowadzenia spraw osoby prawnej – będzie zachęcała do tego, by funkcjonowanie zarządu było jednak zapewnione. Ustanowienie kuratora będzie się wiązało z wygaśnięciem prokury, co powoduje, iż wyłącznie kurator będzie uprawniony do reprezentacji osoby prawnej.

Kurator rejestrowy zostaje zaś ustanowiony wyłącznie, gdy organ uprawniony do reprezentacji istnieje, jednakże nie wykonuje obowiązków w zakresie złożenia do rejestru wymaganych wniosków o wpis lub dokumentów. Klasyczną sytuacją, w jakiej taki kurator mógłby zostać powołany, jest właśnie wskazywana powyżej kwestia nieskładania przez spółkę rocznych sprawozdań finansowych. Relacje pomiędzy kuratorem rejestrowym i materialnym wskazują, iż podstawą odwołania tego pierwszego jest brak uprawnionego do jej reprezentacji organu lub istnienie organu kadłubkowego. Kurator rejestrowy będzie uprawniony wyłącznie do niezwłocznego złożenia w imieniu osoby prawnej wniosku o wpis lub dokumentów. Jeżeli powyższe nie będzie możliwe, kurator rejestrowy może podjąć czynności mające na celu odwołanie oraz wybór albo powołanie nowego organu. Warto podkreślić, iż koszty takiego kuratora obciążą solidarnie osobę prawną, dla której został on ustanowiony, oraz członków jej zarządu.

Kuratora procesowego można ustanowić na wniosek strony przeciwnej w razie braku przedstawiciela ustawowego strony lub gdy w organie jednostki organizacyjnej będącej stroną zachodzą braki uniemożliwiające jej reprezentację. Kurator ten będzie umocowany do dokonywania wszystkich łączących się ze sprawą czynności.

Płaci spółka

Nowelizacja wprowadzi nową regulację dotyczącą wynagrodzenia kuratora oraz zwrotu na jego rzecz uzasadnionych wydatków, które poniósł w związku z przedsięwziętymi czynnościami. Mianowicie wnioskodawca zobowiązany będzie pokryć koszty odpowiednie do zakresu spraw wskazanych we wniosku o ustanowienie kuratora, a pozostałe koszty pokryje tymczasowo Skarb Państwa. Ostatecznie koszty te pokryją solidarnie osoba prawna oraz osoby uprawnione do powołania organu do reprezentacji, chyba że podjęły z zachowaniem należytej staranności czynności zmierzające do powołania lub wyboru organu uprawnionego do reprezentacji.

Proponowane zmiany zmierzają w pożądanym kierunku usprawnienia działania kuratorów i zapewnienia bezpieczeństwa obrotu gospodarczego. Na pewno mogą się z nich cieszyć wierzyciele, którzy dostają narzędzia do walki z nierzetelnymi dłużnikami dopuszczającymi się obstrukcji postępowań. Niestety, nawet najlepsze rozwiązania same w sobie nie sprawią, że wszystkie problemy znikną jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki. Przepisy to jedno, a ich stosowanie to co innego...

Michał Boryczka i Maciej Boryczko są radcami prawnymi, managing associate w Kancelaria GESSEL