W sprawach dotyczących danej jednostki samorządu terytorialnego właściwi radni będą mogli także kierować interpelacje i zapytania odpowiednio do wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty lub marszałka województwa. Interpelacje będą dotyczyć spraw o istotnym znaczeniu dla gminy (powiatu, województwa), a zapytania będą składane w sprawach aktualnych problemów danej jednostki samorządu, a także w celu uzyskania informacji o konkretnym stanie faktycznym.
Rada gminy będzie rozpatrywać:
- skargi na działania wójta i gminnych jednostek organizacyjnych oraz
- wnioski i petycje składane przez obywateli.
Analogiczne uprawnienia przewidziano dla rady powiatu (będzie rozpatrywać skargi na działania zarządu powiatu i powiatowych jednostek organizacyjnych) oraz sejmiku (będzie rozpatrywać skargi na działania zarządu województwa i wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych).
W tym celu w organie stanowiącym każdej jednostki samorządowej trzeba będzie powołać komisję skarg, wniosków i petycji. W skład tej komisji wejdą radni, w tym przedstawiciele wszystkich klubów. Członkostwa w komisji skarg, wniosków i petycji nie będzie jednak można łączyć z funkcjami: przewodniczącego bądź wiceprzewodniczącego rady gminy (rady powiatu, sejmiku), członka zarządu powiatu (zarządu województwa) i marszałka województwa. Zasady i tryb działania komisji trzeba będzie określić w statucie danej jednostki samorządu terytorialnego.
Przewodniczący rady gminy, w związku z realizacją swoich obowiązków, będzie mógł wydawać polecenia służbowe pracownikom urzędu gminy wykonującym zadania organizacyjne, prawne i inne zadania związane z funkcjonowaniem rady gminy, komisji i radnych. To przewodniczący rady gminy będzie wykonywać uprawnienia zwierzchnika służbowego w stosunku do tych pracowników. Analogiczne nowe uprawnienia przewidziano dla przewodniczącego rady powiatu - w odniesieniu do pracowników starostwa oraz przewodniczącego sejmiku – w odniesieniu do pracowników urzędu marszałkowskiego.
W ustawie o samorządzie gminnym rozszerzono krąg podmiotów, które nie mogą być członkami władz zarządzających lub kontrolnych i rewizyjnych ani pełnomocnikami spółek handlowych z udziałem gminnych osób prawnych lub przedsiębiorców, w których uczestniczą takie osoby. Po zmianie zakazem tym objęto także:
- wójta oraz
- osoby pozostające we wspólnym pożyciu z wójtami, zastępcami wójtów, radnymi, sekretarzami gminy, skarbnikami gminy, kierownikami jednostek organizacyjnych gminy, osobami zarządzającymi i członkami organów zarządzających gminnymi osobami prawnymi.
Zestawienie dotychczasowych i nowych przepisów w tym zakresie przedstawiono w tabeli.
Raport o stanie jednostki
Wójt co roku, do 31 maja, będzie musiał przedstawiać radzie gminy raport o stanie gminy, zawierający podsumowanie działalności wójta w poprzednim roku. Analogiczny obowiązek będzie ciążyć na zarządzie powiatu (w odniesieniu do stanu powiatu) oraz zarządzie województwa (w odniesieniu do stanu województwa).
Rada gminy (rada powiatu, sejmik) będzie mogła określić w drodze uchwały szczegółowe wymagania dotyczące wskazanego wyżej raportu. Rozpatrzenie raportu nastąpi zgodnie z następującą procedurą.
Krok 1. Rada gminy (rada powiatu, sejmik) rozpatrzy raport podczas sesji, na której będzie podejmowana uchwała w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium wójtowi (zarządowi). Raport o stanie gminy (powiatu, województwa) zostanie rozpatrzony w pierwszej kolejności. Zostanie przeprowadzona debata, w której będą mogli zabierać głos radni (bez ograniczenia czasowego) oraz – po spełnieniu warunków określonych w nowych przepisach - mieszkańcy gminy (powiatu, województwa).
Przykład:
Załóżmy, że w debacie w sprawie raportu o stanie gminy zechcą wziąć udział mieszkańcy gminy. Mieszkaniec gminy, który chciałby zabrać głos w tej debacie, będzie musiał złożyć wcześniej do przewodniczącego rady gminy pisemne zgłoszenie, poparte podpisami:
- w gminie do 20 tys. mieszkańców - co najmniej 20 osób, a
- w gminie powyżej 20 tys. mieszkańców - co najmniej 50 osób.
Zgłoszenie trzeba będzie złożyć najpóźniej w dniu poprzedzającym dzień, na który została zwołana sesja, podczas której ma być przedstawiany raport o stanie gminy. Mieszkańcy powinni być dopuszczani do głosu według kolejności otrzymania przez przewodniczącego rady zgłoszenia. Liczba mieszkańców mogących zabrać głos w debacie będzie wynosić 15, chyba że rada gminy postanowi o zwiększeniu tej liczby.
Mieszkaniec powiatu, chcący zabrać głos w debacie nad raportem o stanie powiatu, będzie musiał złożyć do przewodniczącego rady powiatu zgłoszenie poparte podpisami:
- w powiecie do 100 tys. mieszkańców – co najmniej 150 osób, a
- w powiecie powyżej 100 tys. mieszkańców – co najmniej 300 osób.
Natomiast, aby uczestniczyć w debacie o stanie województwa, mieszkaniec województwa będzie musiał złożyć do przewodniczącego sejmiku zgłoszenie poparte podpisami:
- w województwie do 2 mln mieszkańców – co najmniej 500 osób, a
- w województwie powyżej 2 mln mieszkańców – co najmniej 1000 osób.
Krok 2. Po zakończeniu debaty nad raportem, rada gminy (rada powiatu, sejmik) przeprowadzi głosowanie nad udzieleniem wójtowi (zarządowi) wotum zaufania. Uchwała o udzieleniu wójtowi (zarządowi) wotum zaufania powinna zostać podjęta bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady (sejmiku). Niepodjęcie uchwały o udzieleniu wotum zaufania będzie równoznaczne z podjęciem uchwały o nieudzieleniu tego wotum. W razie nieudzielenia wójtowi wotum zaufania w dwóch kolejnych latach, rada gminy będzie mogła podjąć uchwałę o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwołania wójta. Natomiast nieudzielenie przez radę powiatu (sejmik) wotum zaufania zarządowi będzie równoznaczne ze złożeniem wniosku o odwołanie zarządu.
Przykład:
Załóżmy, że wójt nie uzyska wotum zaufania w dwóch kolejnych latach. W takim przypadku rada gminy będzie mogła podjąć uchwałę o przeprowadzeniu referendum w sprawie jego odwołania. Rada gminy będzie mogła podjąć uchwałę o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwołania wójta z powodu dwukrotnego nieuzyskania wotum zaufania na sesji zwołanej nie wcześniej niż po upływie 14 dni od dnia podjęcia uchwały w sprawie nieudzielenia wotum (w drugim kolejnym roku). Uchwałę o przeprowadzeniu referendum trzeba będzie podjąć bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady, w głosowaniu imiennym.
Natomiast nieudzielenie przez radę powiatu (sejmik) wotum zaufania zarządowi powiatu (zarządowi województwa) będzie równoznaczne ze złożeniem wniosku o odwołanie zarządu. Rada powiatu (sejmik) powinna rozpoznać sprawę odwołania zarządu z powodu nieudzielenia wotum zaufania na sesji zwołanej nie wcześniej niż po upływie 14 dni od podjęcia uchwały w sprawie nieudzielenia wotum zarządowi. Rada powiatu (sejmik) będzie mogła odwołać zarząd większością co najmniej 3/5 głosów swego ustawowego składu, w głosowaniu jawnym.
Dwukadencyjność wójta
W nowych przepisach przyjęto, że nie będzie miała prawa wybieralności w wyborach wójta w danej gminie osoba, która została już uprzednio dwukrotnie wybrana na wójta w tej gminie, w wyborach wójta zarządzonych przez Prezesa Rady Ministrów łącznie z wyborami do rad gmin. Regulacja ta nie będzie dotyczyć wybrania na wójta przed wejściem w życie nowelizacji (czyli przed 31 stycznia 2018 r.), co oznacza, że będzie miała zastosowanie dopiero w 2028 r., gdy upłyną dwie kadencje przedłużone nowelizacją do 5 lat. Od 31 grudnia 2018 r. do zakończenia obecnej kadencji organów jednostek samorządu terytorialnego, w czasie której nowelizacja weszła w życie, nie będzie się przeprowadzać nowych, przedterminowych i uzupełniających wyborów tych organów, z wyjątkiem wyborów zarządzonych przed 31 stycznia 2018 r. W razie wygaśnięcia mandatu wójta, po wejściu w życie nowelizacji, a przed upływem kadencji, w czasie której nowelizacja weszła w życie, funkcję wójta, do czasu objęcia obowiązków przez nowo wybranego wójta, będzie pełnić osoba wyznaczona przez Prezesa Rady Ministrów.
Przygotowania do wyborów samorządowych
Nowelizacja przewiduje przejęcie kompetencji do ustalania obwodów głosowania i okręgów wyborczych przez komisarza wyborczego, ale dopiero od 1 stycznia 2019 r, w związku z czym podział na potrzeby wyborów samorządowych w 2018 r. będzie dokonywany na dotychczasowych zasadach. Obecnie stały obwód głosowania powinien zasadniczo obejmować od 500 do 3000 mieszkańców. Nowelizacja zwiększa jednak drugą z tych liczb do 4000. W każdym okręgu wyborczym tworzonym dla wyboru rady w gminie do 20 tys. mieszkańców będzie wybierany 1 radny, a w gminie powyżej 20 tys. mieszkańców trzeba utworzyć okręgi wyborcze, w których będzie wybierać się od 5 do 8 radnych. W przepisach przejściowych przewidziano, że rada gminy dokona podziału gminy na okręgi wyborcze w wyborach do rady gminy w terminie 60 dni od dnia wejścia w życie nowelizacji (czyli do 1 kwietnia 2018 r.). Przy ustalaniu podziału gminy na okręgi wyborcze trzeba będzie uwzględnić liczbę mieszkańców ujętych w stałym rejestrze wyborców danej gminy na koniec kwartału poprzedzającego kwartał, w którym rada gminy dokona podziału gminy na okręgi wyborcze. Ustalenia te będą mogły zostać zaskarżone w następującym trybie.
Krok 1. Na ustalenia rady gminy w sprawach okręgów wyborczych wyborcom, w liczbie co najmniej 15, będzie przysługiwać prawo wniesienia skargi do komisarza wyborczego – w terminie 5 dni od daty podania do publicznej wiadomości uchwały rady. Komisarz rozpozna sprawę w terminie 5 dni i wyda postanowienie, doręczając je niezwłocznie wnoszącym skargę i radzie gminy.
Krok 2. Od postanowienia komisarza będzie przysługiwać odwołanie do Państwowej Komisji Wyborczej – w terminie 5 dni od daty jego doręczenia.
Krok 3. Od orzeczenia Państwowej Komisji Wyborczej będzie przysługiwać prawo wniesienia skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego, w terminie 3 dni od daty podania orzeczenia Państwowej Komisji Wyborczej do publicznej wiadomości. Sąd rozpozna sprawę w ciągu 5 dni od dnia jej wniesienia i wyda orzeczenie.
Krok 4. Od orzeczenia wojewódzkiego sądu administracyjnego będzie przysługiwać prawo wniesienia skargi kasacyjnej do Naczelnego Sądu Administracyjnego. NSA rozpozna skargę w ciągu 5 dni i wyda orzeczenie.
W sytuacji, gdy rada gminy nie dokona podziału gminy na okręgi wyborcze we wskazanym wyżej terminie 60 dni od wejścia w życie nowelizacji, podziału dokona komisarz wyborczy, w terminie 14 dni od dnia upływu terminu do dokonania podziału na okręgi przez radę gminy.
Rada gminy dokona także podziału gminy na stałe obwody głosowania oraz ustali ich numery, granice i siedziby obwodowych komisji wyborczych – w terminie miesiąca od dnia podziału gminy na okręgi wyborcze. Na uchwałę rady gminy w sprawie podziału na stałe obwody głosowania wyborcom w liczbie co najmniej 15 będzie przysługiwać prawo wniesienia skargi do komisarza wyborczego, w terminie 5 dni od daty podania do publicznej wiadomości. Komisarz wyborczy rozpozna sprawę w ciągu 5 dni i wyda postanowienie. Jeżeli rada gminy nie dokona podziału gminy na stałe obwody głosowania w wyznaczonym jej terminie, podziału dokona komisarz wyborczy – w terminie 14 dni od dnia upływu terminu obowiązującego radę gminy.
Inne zmiany
Zmiany wprowadzone nowelizacją to także m.in.:
- zniesienie możliwości przeprowadzania głosowania w ciągu dwóch dni (wybory będą odbywać się w dniu wolnym od pracy),
- wprowadzenie obowiązku transmisji z lokalu wyborczego za pośrednictwem publicznie dostępnej sieci elektronicznego przekazywania danych (w sytuacji, gdy z przyczyn technicznych transmisja nie będzie możliwa, czynności podejmowane przez komisję będą rejestrowane za pomocą urządzeń rejestrujących obraz i dźwięk, a następnie udostępniane na stronie internetowej Państwowej Komisji Wyborczej),
- utworzenie, w miejsce jednej obwodowej komisji wyborczej, dwóch komisji: obwodowej komisji wyborczej ds. przeprowadzenia głosowania i obwodowej komisji wyborczej ds. ustalenia wyników głosowania w obwodzie,
- określenie statusu i uprawnień mężów zaufania i obserwatorów społecznych oraz
- zmiana składu Państwowej Komisji Wyborczej i regulacji dotyczących komisarzy wyborczych (przewidziano m.in., że Państwowa Komisja Wyborcza określi dla każdego komisarza jego właściwość rzeczową i terytorialną oraz jego siedzibę).
podstawa prawna: ustawa z 11 stycznia 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych (DzU z 2018 r. poz. 130)
Jak zmieniają się przepisy
Zmiany dotyczące samorządu terytorialnego polegają m.in. na:
- wydłużeniu kadencji organów z 4 do 5 lat,
- wprowadzeniu nowej formy konsultacji z mieszkańcami przez utworzenie budżetu obywatelskiego,
- przyznaniu mieszkańcom gminy (powiatu, województwa) prawa inicjatywy uchwałodawczej (obecnie takie prawo może, ale nie musi wynikać ze statutu danej jednostki) oraz
- zobowiązaniu organów wykonawczych do przedstawiania radzie (sejmikowi) corocznego raportu o stanie danej jednostki samorządowej.
Zmiany w prawie wyborczym polegają m.in. na:
- odebraniu prawa wybieralności w wyborach wójta osobom, które w danej gminie były już poprzednio dwukrotnie wybrane na to stanowisko (zakaz ten będzie miał zastosowanie w 2028 r., gdy upłyną dwie – przedłużone nowelizacją do 5 lat – kadencje samorządowe),
- zmianie podmiotu dokonującego podziału na obwody głosowania i okręgi wyborcze (od 1 stycznia 2019 r. będzie to należeć do kompetencji komisarza wyborczego),
- ograniczeniu możliwości głosowania korespondencyjnego (głosować korespondencyjnie będą mogli tylko wyborcy o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności) oraz
- zmianie składu Państwowej Komisji Wyborczej.
Procedura – radny zwraca się z interpelacją do wójta
Załóżmy, że w sprawach gminy radny zechce zwrócić się z interpelacją albo zapytaniem do wójta. W takim przypadku zastosowanie znajdzie następująca procedura.
Krok 1. Radny sporządzi interpelację (zapytanie) na piśmie, zawierając w niej krótkie przedstawienie stanu faktycznego i wynikające z niego pytania, a następnie złoży interpelację do przewodniczącego rady gminy.
Krok 2. Przewodniczący rady gminy niezwłocznie przekaże interpelację (zapytanie) wójtowi.
Krok 3. Wójt (lub osoba przez niego wyznaczona) udzieli odpowiedzi na piśmie, nie później niż w terminie 14 dni od dnia otrzymania interpelacji (zapytania).
Krok 4. Treść interpelacji (zapytania) oraz udzielonej odpowiedzi zostanie podana do publicznej wiadomości przez publikację w Biuletynie Informacji Publicznej, na stronie internetowej gminy i w inny zwyczajowo przyjęty sposób.
Również w przypadku interpelacji lub zapytań w sprawach powiatu (województwa) radni tej jednostki samorządu będą składać je do przewodniczącego rady powiatu (sejmiku), który przekaże je staroście (marszałkowi województwa). Starosta (marszałek województwa) lub osoba przez niego wyznaczona będzie mieć 14 dni na udzielenie odpowiedzi na interpelację (zapytanie).
