Na powyższe wątpliwości uwagę rzecznika zwrócił Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego w związku ze skargami obywateli polskich, przebywających na stałe poza granicami kraju, które dotyczyły problemów związanych z uzyskaniem pomocy ze strony jednostki konsularnej RP w sprawie wydania dowodu osobistego, a ściślej pośredniczenia tych jednostek w przekazaniu wniosku.

Jak wyjaśniło Ministerstwo Spraw Zagranicznych, według obecnie obowiązujących przepisów wniosek o wydanie dowodu osobistego co do zasady składa się osobiście w urzędzie gminy właściwym ze względu na miejsce stałego pobytu wnioskodawcy. Dopuszczalne wyjątki od tej zasady nie ustanawiają zadań dla urzędów konsularnych.

Zdaniem resortu obowiązujące regulacje nie przewidują możliwości złożenia wniosku o wydanie dowodu osobistego do organu innego niż urząd gminy, a zatem także przed konsulem, jak również nie upoważniają konsula do przyjęcia wniosku i przekazania go do właściwego organu. Ponadto zgodnie z ustawą o ewidencji ludności i dowodach osobistych, obowiązek posiadania dowodów osobistych mają wyłącznie obywatele zamieszkali w Rzeczypospolitej Polskiej. - Ustawa ta jednak nie zwalnia obywateli polskich przebywających za granicą z innych ustawowych obowiązków, takich jak zgłoszenie utraty dowodu osobistego czy też konieczność jego wymiany w określonych sytuacjach - uważa ministerstwo.

W kontekście powyższego - rzecznik słusznie zauważył, że ustawa o ewidencji ludności i dowodach osobistych nie zwalnia jednak obywateli polskich przebywających za granicą z innych ustawowych obowiązków, takich jak zgłoszenie jego utraty czy też konieczność jego wymiany w określonych sytuacjach. Co więcej, brzmienie przepisu art. 40 ust. 3 tejże ustawy nie pozostawia wątpliwości, że obowiązek ten dotyczy także osób przebywających za granicą, gdyż ustawodawca wyznaczył im dłuższy termin na wymianę dowodów osobistych. Dodał przy tym, iż w myśl art. 55 ust. 1 pkt 1 powołanej ustawy osoba, która uchyla się od obowiązku wymiany dowodu osobistego, podlega karze ograniczenia wolności albo karze grzywny - zatem niedopełnienie obowiązku wymiany dowodu osobistego, który jak wykazano ciąży także na osobach przebywających za granicą wiąże się z doniosłymi konsekwencjami.

W ocenie rzecznika niezwłocznego rozważenia wymaga wprowadzenie do porządku prawnego regulacji, która umożliwiałaby w określonych sytuacjach pomoc konsula obywatelom polskim przebywającym poza granicami kraju i jego pośrednictwo w sprawach związanych z realizacją obowiązków wynikających z ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych.