Nowoczesne państwo, czyli Francja w XIX w.?

Tak. W tym modelowym dziś obywatelskim państwie unitarnym na początku była wielość różnych etnosów: celtyckich, romańskich, germańskich i wielu wspólnot regionalnych. Funkcjonowało kilkadziesiąt, jeśli nie kilkaset różnych języków, a językiem francuskim posługiwało się raptem 5 proc. społeczeństwa. Francuski wszedł do powszechnego użytku dopiero w XIX w., gdy stworzono nowoczesne państwo i wszystkim obywatelom narzucono pewne podstawy kulturowe.

A jak było na Wschodzie?

Zdecydowana większość narodów Europy Środkowej i Wschodniej nie miała swego państwa przez setki lat bądź nie miała go nigdy. Polska jest jedynym państwem w regionie, które nie istniało tylko 123 lata. Na Wschodzie ruchy narodowościowe powstawały w opozycji do istniejących państw.

Jeśli jesteśmy wyjątkiem, to pewnie inaczej rozumiemy naród niż nasi sąsiedzi?

Polska jest ewenementem nie tylko na wschodzie Europy, ale na całym kontynencie. Jesteśmy jedynym krajem, w którym łączą się obydwa modele rozumienia narodu. W XIX w., gdy nie mieliśmy swojego państwa, wzmocniony został pierwiastek etniczny. Jednak tradycja obywatelska, wywodząca się z Rzeczpospolitej szlacheckiej, dominowała do powstania styczniowego. Do dziś wiele z tej tradycji przetrwało. Spójrzmy do Konstytucji RP: „My, Naród Polski – wszyscy obywatele Rzeczypospolitej...". Oba te pierwiastki tu występują.