Problem

Rada gminy chce podjąć uchwałę o nadaniu alei drzew statusu pomnika przyrody. Czy w uchwale rady można zawrzeć zakaz zaśmiecania tego terenu?

Co mówią przepisy

Zgodnie z art. 40 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody (dalej u.o.p.) pomnikami przyrody są:

- pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz

- odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe i jaskinie.

Na terenach niezabudowanych, jeżeli nie stanowi to zagrożenia dla ludzi lub mienia, drzewa stanowiące pomniki przyrody podlegają ochronie aż do ich samoistnego, całkowitego rozpadu.

Kryteria uznawania wskazanych wyżej tworów za pomniki przyrody określono w rozporządzeniu ministra środowiska z 4 grudnia 2017 r. (dalej rozporządzenie), które weszło w życie 17 grudnia 2017 r. Przyjęto w nim m.in., że kryteriami uznawania drzew za pomniki przyrody są:

- obwód pnia – nie mniejszy niż minimalny obwód pnia mierzony na wysokości 130 cm, określony dla poszczególnych rodzajów i gatunków drzew w załączniku do rozporządzenia lub

Autopromocja
PRENUMERATA 2022

Znacznie więcej o biznesie, finansach oraz prawie

Zaprenumeruj

- wyróżnianie się wśród innych drzew tego samego rodzaju lub gatunku w skali kraju, województwa bądź gminy, ze względu na obwód pnia, wysokość, szerokość korony, wiek, występowanie w skupiskach, w tym w alejach bądź szpalerach, pokrój (czyli ogólny kształt części nadziemnej drzewa) lub inne cechy morfologiczne, a także inne wyjątkowe walory przyrodnicze, naukowe, kulturowe, historyczne lub krajobrazowe.

Przepisów rozporządzenia nie stosuje się do pomników przyrody ustanowionych przed jego wejściem w życie.

W myśl art. 44 ust. 1 u.o.p. ustanowienie pomnika przyrody następuje w drodze uchwały rady gminy. W uchwale rady określa się nazwę danego obiektu, jego położenie, sprawującego nadzór, szczególne cele ochrony, w razie potrzeby ustalenia dotyczące jego czynnej ochrony, a także zakazy właściwe dla tego obiektu, wybrane spośród zakazów wymienionych w art. 45 ust. 1 u.o.p. (np. niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu, czy uszkadzania i zanieczyszczania gleby). Również zniesienie pomnika przyrody wymaga uchwały rady gminy (art. 44 ust. 3 i 4 u.o.p.). Projekt uchwały w sprawie ustanowienia bądź zniesienia pomnika przyrody wymaga uzgodnienia z właściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska. Uzgodnień tych dokonuje się w trybie art. 106 kodeksu postępowania administracyjnego, z zastrzeżeniem że brak przedstawienia stanowiska w terminie miesiąca od dnia otrzymania projektu uchwały uważa się za uzgodnienie projektu (art. 44 ust. 3a i 3b u.o.p.).

Prawnik wyjaśnia

Anna Puszkarska, radca prawny

W uchwale rady gminy w sprawie ustanowienia pomnika przyrody można zawrzeć tylko zakazy wybrane, z uwzględnieniem właściwości danego obiektu, z katalogu zakazów ustalonego w art. 45 ust. 1 u.o.p. Podkreśla się, że rada nie może modyfikować ani poszerzać ustawowego katalogu zakazów.

Wprowadzenie zakazów

W art. 45 ust. 1 u.o.p. przewidziano, że w odniesieniu do pomnika przyrody (art. 40 u.o.p.), stanowiska dokumentacyjnego (art. 41 u.o.p.), użytku ekologicznego (art. 42 u.o.p.) czy zespołu przyrodniczo-krajobrazowego (art. 43 u.o.p.) można wprowadzić tylko następujące zakazy:

- niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu lub obszaru,

- wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym lub przeciwpowodziowym albo budową, odbudową, utrzymywaniem, remontem lub naprawą urządzeń wodnych,

- uszkadzania i zanieczyszczania gleby,

- dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody albo racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej,

- likwidowania, zasypywania i przekształcania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno-błotnych,

- wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia użytkowanych gruntów rolnych,

- zmiany sposobu użytkowania ziemi,

- wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu,

- umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia nor, legowisk zwierzęcych oraz tarlisk i złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką,

- zbioru, niszczenia, uszkadzania roślin i grzybów na obszarach użytków ekologicznych, utworzonych w celu ochrony stanowisk, siedlisk lub ostoi roślin i grzybów chronionych lub

- umieszczania tablic reklamowych.

Zakazy te nie obowiązują z mocy prawa. Mają one zastosowanie tylko w przypadku wprowadzenia ich w akcie ustanawiającym daną formę ochrony przyrody (np. w uchwale rady gminy w sprawie ustanowienia pomnika przyrody). Rada gminy wybiera spośród nich te zakazy, które, jej zdaniem, zapewnią w danym przypadku właściwą realizację celów ochrony przyrody.

Podkreśla się, że wprowadzając zakazy z art. 45 ust. 1 u.o.p. należy pamiętać o zasadzie proporcjonalności wynikającej z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 16 grudnia 2016 r., sygn. II OSK 785/15, LEX nr 2227595). W przepisie tym zastrzeżono, że ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Wprowadzone zakazy nie mogą być rozpatrywane w oderwaniu od celu ustanowienia pomnika przyrody (por. wyrok NSA z 13 czerwca 2017 r., sygn. IV SA/Wa 2757/16, LEX nr 2325253).

Podkreśla się także, że zawarte w art. 45 ust. 1 u.o.p. wyliczenie zakazów, które „mogą być wprowadzone", ma charakter wyliczenia zamkniętego (por. wyrok NSA z 12 maja 2011 r., sygn. II OSK 815/10, LEX nr 1081917). Nie może być ono modyfikowane przez radę gminy. Katalog ten nie obejmuje zakazu „zaśmiecania terenu", w związku z czym rada gminy nie może przewidzieć takiego zakazu w swojej uchwale (por. rozstrzygnięcie nadzorcze wojewody mazowieckiego z 7 grudnia 2009 r., nr LEX.I.0911/93/09, Dz.Urz. woj. mazow. z 2009 r. nr 212, poz. 6842).

Przykład

W uchwale nr XXXVII/254/17 Rady Miejskiej w Nowogrodźcu z 11 maja 2017 r. w sprawie uznania za pomnik przyrody alei drzew (Dz.Urz. woj. dolno. z 2017 r. poz. 2523) w odniesieniu do tego pomnika przyrody wprowadzono zakazy: niszczenia, uszkadzania lub przekształcenia obiektu - poszczególnych drzew, uszkadzania i zanieczyszczania gleby wokół pomnika oraz umieszczania tablic reklamowych na drzewach.

podstawa prawna: art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (DzU z 1997 r. nr 78, poz. 483 ze zm.)

podstawa prawna: art. 6 ust. 1 pkt 6, art. 40, art. 44-45, art. 113-115, art. 127 pkt 2 lit. a ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 2134 ze zm.)

podstawa prawna: rozporządzenie ministra środowiska z 4 grudnia 2017 r. w sprawie kryteriów uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody (DzU z 2017 r. poz. 2300)

podstawa prawna: art. 106 ustawy z 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego, (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 1257)