Słodkie życie oligarchów w kryzysie

Roman Abramowicz, właściciel klubu Chelsea i drugi w rankingu najbogatszych Rosjan, będzie miał największy i najdroższy jacht na świecie. Superekskluzywna „Eclipse” za 340 mln euro ma 170 metrów długości, dwa baseny, kino, salę balową. Również dwa hangary dla helikopterów, system antyrakietowy i miniłódź podwodną. Na kaprys bogacza można też spojrzeć z innej strony – w ciężkich czasach zapewnia 70 miejsc pracy, tyle osób będzie liczyć załoga jachtu.

[srodtytul]„Aurora” wystrzeliła [/srodtytul]

Właściciel potężnej finansowo-przemysłowej grupy Onexim Michaił Prochorow zorganizował huczną imprezę na legendarnym krążowniku „Aurora”. Bankiet z okazji pierwszej rocznicy urodzin należącego do niego pisma „Russkij Pionier” sprawdził się jako panaceum na fatalną pogodę i wiejące nudą konferencje petersburskiego Forum Ekonomicznego. Tłumnie przybyli wielcy tego świata – od polityków po telewizyjne gwiazdy. Tym razem z krążownika celowano nie w Pałac Zimowy, ale w kryzys. Co odważniejsi goście zdobyli się nawet na skoki do lodowatej Newy.

[wyimek]Sprawa Jukosu była Kremlowi potrzebna, przypieczętowała nowe porządki budowane przez Putina[/wyimek]

Po imprezie wybuchła afera. Komuniści zarzucili bogaczowi profanację rewolucyjnej relikwii, a zawiadujący krążownikiem wojskowi skierowali sprawę do prokuratury. Znając życie, skończy się na medialnym szumie, a Prochorow się wykręci. Wraz z nim na pokładzie „Aurory” w rytm piosenek skandalisty Sznura pląsała zresztą sama gubernator Petersburga Walentina Matwijenko.

Prochorow na razie z kryzysu się śmieje. Wylądował na czele rosyjskiego rankingu. Stracił miliardy, ale mniej niż inni. W odróżnieniu od większości krezusów kryzys powitał bez długów. Nic, tylko imprezować.

[srodtytul]Wszystkie smutki Deripaski[/srodtytul]

Prochorow śmieje się pewnie z Olega Deripaski, któremu niedługo przed wybuchem kryzy- su musiał – podobno „zachęcony” przez Władimira Putina – sprzedać akcje kwitnącego Norylskiego Niklu. Gdy zaczął się kryzys, ich wartość spadła tak, że Deripasce zostały z tej transakcji same kłopoty i długi w zachodnich bankach. A Prochorowowi gotówka.

Deripaska nie ma ostatnio dobrej passy. Rok temu królował na rosyjskiej liście miliarderów. Dziś jest biedniejszy o dwadzieścia kilka miliardów dolarów, nie ma z czego spłacać długów, co i rusz musi stukać do bram Kremla, prosząc o pomoc. Rosyjska „złota setka” w ciągu kryzysowych miesięcy zbiedniała o prawie 400 mld dolarów (z 520 do 142), ale Deripaska wygląda na tle kolegów na prawdziwego pechowca. I jeszcze dostaje baty od Putina. Zdjęcie oligarchy zgiętego w poniżającym pokłonie przed rozwścieczonym premierem obiegło świat. Putin publicznie zbeształ biznesmena uważanego za ulubieńca Kremla, a następnie palcem pokazał, gdzie ma podpisać kontrakt, który przywróci pracę mieszkańcom Pikaliowa. – Proszę oddać długopis – rzucił, by dobić oligarchę. Czyżby biznesmen, który od czasów Borysa Jelcyna umiał znaleźć z Kremlem wspólny język, popadł w niełaskę? Ależ skąd.

[srodtytul]4,5 miliarda za 5 minut upokorzenia[/srodtytul]

Gniew Kremla oligarsze nie grozi, a pikaliowska bura była przedstawieniem na potrzebę chwili i właściciel Bazełu pokornie odegrał w niej swą rolę. Dwa dni wcześniej zapadła decyzja o przedłużeniu mu państwowego kredytu w wysokości 4,5 mld dolarów. Deripaska dostał też

10 mld rubli na budowę obiektów olimpijskich w Soczi. A Putin w Pikaliowie załatwił mu jeszcze 250 mln na zaległe wypłaty dla pracowników i surowiec dla cementowni po dumpingowych cenach, niekorzystnych dla dostawcy. I niższe stawki za transport kolejowy.

– Putin rozwiązał problemy Pikaliowa, ale nie kosztem Deripaski, jak sugerowała nasza telewizja – mówi „Rz” publicystka Julia Łatynina, która opisała tę sprawę na łamach „Nowej Gazety”. – To nie był spektakl. To forma rządów, która nakazuje chronić swoich ludzi. Wytrzeć sobie o kogoś buty, a potem podpisać to, co ci podłożył – dodaje. Problem został rozwiązany. Zapłaciło państwo i inne przedsiębiorstwo, które musi dostarczać surowiec poniżej progu opłacalności.

[srodtytul]Putin strzelił sobie w stopę[/srodtytul]

„Syndrom pikaliowski” jest dziś w centrum uwagi mediów. Eksperci wieszczą powtórkę. – Putin stworzył niebezpieczny precedens. W ślady Pikaliowa mogą pójść inne miasta będące w ciężkiej sytuacji – ostrzegają. – Ludzie dostali sygnał, że mogą doprowadzić do zmiany sytuacji – mówi „Rz” Michaił Riemiezow z Instytutu Strategii Narodowej. W Rosji jest ponad 400 miast i ze 200 miejscowości uzależnionych od jednego lub kilku zakładów, w tym około setki w równie ciężkiej sytuacji jak Pikaliowo. Ręczne sterowanie nie jest rozwiązaniem, które można stosować na masową skalę. Choć w telewizji wypadło dobrze i przysporzyło premierowi kilku punktów procentowych poparcia.

Przypadek Pikaliowa może wywołać efekt domina, dlatego Kreml i rząd przystąpiły do kontrofensywy. – Jeśli bezrobocie będzie rosnąć, gubernatorzy stracą pracę – zagroził prezydent Dmitrij Miedwiediew. Dzień później premier rugał ministrów. – Co dobrego zrobiliście w tym tygodniu dla narodu? – pytał na posiedzeniu rządu.

Prezydent i premier muszą dbać o notowania. Robią to, zdejmując z siebie odpowiedzialność. – Gdzie jest społeczna odpowiedzialność biznesu, o której tyle mówimy? – pytał Putin biznesmenów w Pikaliowie. Do jej demonstrowania zaprzęgnięto właśnie Deripaskę. Zamiast brylować na salonach i grać w golfa – nieogolony i wychudzony, z zatroskaną miną objeżdża swe zakłady, poszukując wyjścia z kryzysu.

[srodtytul]Będzie egzekucja?[/srodtytul]

Część rosyjskich ekspertów uważa, że furia Putina z Pikaliowa może się powtórzyć, ale już nie jako inscenizacja. – Władza jest wyjątkowo czuła na punkcie społecznej stabilności – mówi Olga Krysztanowska, badaczka rosyjskich elit. – Jeśli stanie przed wyborem: stabilność albo interesy wielkiego biznesu, wybierze tę pierwszą. Właściciele mogą być zmuszeni do działań sprzecznych z ich interesami w imię „społecznej odpowiedzialności” – ocenia.

W grupie ryzyka są też gubernatorzy, na których Kreml przerzuca odpowiedzialność za walkę z kryzysem. Krysztanowska nie wyklucza, że w sytuacji krytycznej może dojść do publicznej egzekucji. Podobnego zdania jest Jewgienij Nadorszyn, analityk Trust Investment Bank w Moskwie. – W krytycznej sytuacji władza może się zdecydować na publiczną ofiarę – z politycznych lub ekonomicznych kręgów. Jeśli będzie to konieczne, to znaczy władze będą przekonane, że to poprawi ich wizerunek – mówi ekspert. Zdaniem Krysztanowskiej taki ruch zostałby przez Rosjan dobrze przyjęty. – Nasze społeczeństwo lubi, kiedy władza jest twarda. Taki gest dałby mu poczucie, że rządzący są z narodem, a nie po stronie tych, którzy mają pieniądze.

– Jeśli sytuacja naprawdę będzie poważna, a w dodatku znajdzie się pretekst – można będzie coś zarzucić właścicielowi, to czyjaś głowa rzeczywiście może spaść – tłumaczy Nadorszyn. Wiadomo, że znaleźć „coś” można bez problemu. Kompromitujący materiał jest na każdego, ale sięga się po niego tylko wtedy, kiedy jest potrzebny. Tak jak w przypadku sztandarowego procesu epoki Putina – zatopienia Michaiła Chodorkowskiego.

– Myślę, że nie będzie powtórki z Jukosu. Coś takiego może się zdarzyć, tylko jeśli ktoś taki będzie – jak Chodorkowski – z uporem odmawiał podporządkowania. W grę wchodzi raczej pozbawienie biznesmena tych czy innych aktywów – mówi Nadorszyn.

[srodtytul]Na Wschodzie na razie bez zmian[/srodtytul]

Sprawa Jukosu była Kremlowi potrzebna. Przypieczętowała nowe porządki budowane przez Władimira Putina, w których wielki biznes i fortuny oligarchów są mile widziane, pod warunkiem że grają według kremlowskich zasad. Dziś tort jest podzielony, każdy oligarcha zna swoje miejsce i nie wykonuje fałszywych ruchów. A kolejny proces Chodorkowskiego to sygnał, że nic się nie zmieniło. Dlatego – przekonuje politolog Michaił Riemiezow – wielki biznes może spać spokojnie.

– Nasz establishment opanował do perfekcji sztukę łączenia populizmu z ochroną interesów wielkiego biznesu – przekonuje, przywołując przykład Olega Deripaski.

– Przed kamerami widzimy zarośniętego oligarchę, który zgrzytając zębami, podpisuje podsunięty przez premiera kontrakt. A w rzeczywistości Putin załatwia jego problemy. I wilk jest syty, i owca cała – mówi. – Władze wierzą, że wszelkie zadania propagandowe można załatwić przy pomocy mediów, nie naruszając interesów grup wpływu. Ten system można nazwać PRkracją, która na razie działa wystarczająco efektywnie – ocenia.

– Ci ludzie to państwo i nie dlatego, że są oligarchami w pełnym sensie tego słowa, czyli grupą bogatych ludzi, którzy dzierżą władzę – wtóruje mu politolog Nikołaj Pietrow. Oligarchowie państwem nie rządzą, ale każdy jest zrośnięty z jakąś grupą. Każdy jest wierzchołkiem góry lodowej.