Prawosławie zostaje w duszy

– Dobiegłem, jak wieżyczka się przewracała. Drewno osobno poskładali, blachę osobno, ikony i wyposażenie ludzie zabrali. Płacz był, ale chłopy nic nie mogły zrobić, bo tamci mieli karabiny – mówi 78-letni Stanisław Kowalski z Brzeźna.

Cerkiew w jego miejscowości znikała dwa razy. Świątynia najpierw spłonęła. Odbudowaną przez ludzi w latach 1912 – 1914 cerkiew zburzono w 1938 r. w ramach specjalnej akcji na Chełmszczyźnie.

[wyimek]Materiał z rozbiórki prawosławnych świątyń wykorzystywano np. do budowy domów [/wyimek]

„Oficjalnym powodem wyburzania było usunięcie zbędnych, niszczejących cerkwi znajdujących się w miejscowościach, gdzie nie ma prawosławnych. W rzeczywistości administracji państwowej chodziło o ograniczenie liczby placówek duszpasterskich Kościoła prawosławnego oraz o zlikwidowanie nieczynnych świątyń, których otwarcia domagali się prawosławni” – pisze na portalu www.cerkiew1938.pl dr Grzegorz Kuprianowicz z UMCSw Lublinie, historyk pochodzenia ukraińskiego

[srodtytul]Trzeci raz[/srodtytul]

W domu zbudowanym z cerkiewnego drewna mieszka dziś Stefan Mickiewicz. W Brzeźnie osiedlił się po wojnie. – Mówią, że dobry materiał, bo święty – ocenia. Ale chałupa nie wygląda imponująco.

Za to za wsią na cmentarzu stoi już kolejna świątynia. Kilka lat temu pomysł odbudowy rzucił właśnie Stanisław Kowalski.

– Stolarz maszynowy z wyuczenia i rolnik jak każdy chłop na wsi. Roboty się nie boję – mówi o sobie. – Zdrowie mam, więc postanowiłem zostawić coś na pamiątkę, żeby prawosławni mieli się gdzie modlić.

Nową malutką cerkiew postawił w dwa lata. – Zebrałem po parę groszy od prawosławnych mieszkańców, resztę poszło z oszczędności – wspomina Kowalski. Majstra ściągnął z Wołynia, najął murarza, ale do wykończenia sam się zabrał. Pomagał mu syn.

W świątyni jest marmurowa posadzka, pozłacane zdobienia wokół ołtarzyka, ikony z Wołynia. Obok cerkwi krzyż, a przy nim wyryta data ukończenia budowy świątyni – październik 2001 roku. – Piękną cerkiew postawił – zachwala robotę Stanisława Kowalskiego mieszkanka Katarzyna Łuć. Od czasu do czasu do brzezińskiej cerkwi przyjeżdża odprawić liturgię pop.

[srodtytul]Komu przeszkadzała zgoda?[/srodtytul]

– Ciężka misyjna praca – tak o obecnych duszpasterskich obowiązkach mówi Jan Łukaszuk, proboszcz parafii prawosławnej św. Apostoła Teologa w Chełmie. – Wiernych trzeba szukać.

A ci są rozsiani po całej Chełmszczyźnie. Jak mieszkający na skraju wsi Świerże Eugeniusz Petruk. Kawaler, ostatni wyznawca prawosławia we wsi. – Ciężko jest tak samemu. Rodzice umarli, rodzeństwo wyjechało, brat przeszedł na katolicyzm – wzdycha. Na liturgie jeździ do Chełma. Święta obchodzi podwójnie. Sam przyznaje, że katolickie Boże Narodzenie daje mu więcej radości. – Wszyscy dookoła świętują, tak rodzinnie jest. Ale jak gdzieś usłyszę śpiew ukraińskiego zespołu ludowego, to coś chwyta mnie za serce.

W Świerżach cerkiew stała w centrum wsi. Dziś w tym miejscu jest pomnik postawiony w czasie epidemii cholery. Sołtys Stanisław Jurczuk pamięta ją jak przez mgłę: – Nieduża, ale ładnie pomalowana. Na jasnoniebieski kolor – zamyśla się.

Ją też zburzono w ramach akcji. – Pracowałem przy kopaniu torfu, ale jak wieść o burzeniu prawosławnej świątyni rozeszła się po wsi, rzuciłem robotę – wspomina Czesław Drzewiecki, który miał wtedy 18 lat. – Straż pożarna z Chełma przyjechała, asystowała policja. Rozerżnęli cztery węgły i konstrukcja padła. Szybko odjechali.

– Żyliśmy zgodnie, na siłę chcieli nas skłócić. Nawet my, Polacy, po ukraińsku mówiliśmy, bo więcej Ukraińców tu mieszkało. I komu to przeszkadzało? – pyta najstarsza dziś mieszkanka wsi Zofia Głąb.

Po prawosławiu niemal żadnego śladu nie ma też w Brodzicy pod Hrubieszowem. Na placu cerkiewnym rosną tylko topole.