Nie dla osoby bliskiej wniosek o organizację pogrzebu

Sąd wojewódzki orzekł tak, rozpatrując sprawę ważności uchwały rady miasta, w sprawie sposobu organizacji pogrzebów, przez miejski ośrodek pomocy społecznej. Wojewoda złożył na uchwałę skargę, żądając stwierdzenia nieważności tylko niektórych jej regulacji.

Organ wskazał, iż rada postanowiła, że o organizację pogrzebu może wystąpić również osoba bliska zmarłego, jeśli jej dochody nie przekraczają kwoty kryterium dochodowego. Zdaniem urzędnika, przepis ten został uchwalony bezpodstawnie i stanowił przekroczenie upoważnienia nadanego ustawą o pomocy społecznej oraz ustawą o cmentarzach i chowaniu zmarłych.

Według prawa, obrządek pogrzebu odbywa się w sposób ustalony przez gminę, zgodnie z wyznaniem zmarłego. Prawo pierwszeństwa pochowania zwłok ludzkich ma najbliższa mu rodzina, a dopiero potem osoby, które do tego się dobrowolnie zobowiążą. Jeśli do pochówku nie dojdzie, zwłoki mogą być przekazane do celów naukowych uczelni medycznej, na wniosek starosty. Gdy ciało wciąż nie zostanie pochowane lub nie dojdzie do przekazania do badań, gmina właściwa ze względu na miejsce zgonu zobowiązana jest do zorganizowania pogrzebu.

Wojewoda stwierdził, iż sprawienie pogrzebu jest jednym ze świadczeń niepieniężnych pomocy społecznej, a obowiązek organizacji pochówku, w tym osób bezdomnych, jest zadaniem własnym gminy. Dodał, iż postanowienia dotyczące obowiązku organizacji pogrzebu przez gminę należy interpretować zgodnie z zasadami i celami pomocy społecznej, zwłaszcza z uwzględnieniem zasady subsydiarności. Należy zatem przyjąć, że gmina ma sprawić pogrzeb tylko wtedy, gdy obowiązku tego nie może wykonać rodzina czy inne podmioty wskazane w przepisach. Żaden zapis ustawowy nie daje podstaw do wystąpienia przez osobę bliską zmarłego, z wnioskiem o organizację pogrzebu przez gminę czy też ośrodek pomocy społecznej.

Natomiast w przypadku braku dostatecznych środków na organizację pochówku, osoba bliska może wystąpić z wnioskiem o przyznanie zasiłku celowego na pokrycie kosztów. Zdaniem wojewody, czym innym jest jednak przyznanie zasiłku celowego na pokrycie kosztów pogrzebu, a czym innym zorganizowanie samego pogrzebu.

Organ zakwestionował także zapis uchwały modyfikujący kolejność dochodzenia zwrotu kosztów pogrzebu. Rada postanowiła, iż zwrotu wydatków na pochówek należy dochodzić: od gminy, właściwej ze względu na miejsce zamieszkania lub ostatnie miejsce zameldowania osoby zmarłej, z ubezpieczenia społecznego, jeżeli zmarły pobierał świadczenia z ubezpieczenia społecznego oraz z masy spadkowej pozostałej po zmarłym.

W ocenie wojewody, organ w sposób rażący naruszył zapisy ustawy o pomocy społecznej. Zgodnie z prawem, w przypadku pokrycia kosztów pochówku przez gminę wydatki podlegają zwrotowi z masy spadkowej, jeżeli po osobie zmarłej nie przysługuje zasiłek pogrzebowy. Wynika z tego wprost, iż gmina organizująca pogrzeb ma prawo do pokrycia jego kosztów z zasiłku pogrzebowego, a jeżeli to świadczenie nie przysługuje - z masy spadkowej zmarłego. Przepis ten ma charakter bezwzględnie wiążący i rada w żadnym wypadku nie jest uprawniona do modyfikacji kręgu podmiotów i kolejności dochodzenia zwrotu kosztów pogrzebu.

Miasto, odnosząc się do skargi, pozostawiło rozstrzygnięcie sprawy pod rozwagę sądu i wyraziło gotowość do zmian uchwały.

15 stycznia 2015 roku WSA w Gorzowie Wielkopolskim stwierdził nieważność zakwestionowanych zapisów.

Sąd podzielił argumentację wojewody. Orzekł, iż sprawienie pogrzebu jest jednym z niepieniężnych świadczeń pomocy społecznej, a obowiązek organizacji pochówku, w tym osób bezdomnych, jest zadaniem własnym gminy. Aktualizuje się on jednak dopiero, gdy z prawa do pochówku zmarłego nie skorzystają krewili czy małżonek, jak też brak jest osób, które dobrowolnie zobowiązały się do dokonania pochówku. Brak jest jakiekolwiek przepisu dającego podstawy do przyjęcia na siebie przez gminę obowiązku organizacji pogrzebu, gdy wystąpi o to osoba bliska zmarłego.

WSA dodał również, iż przepisy o pomocy społecznej stanowią w sposób wiążący o źródłach, z których gmina może uzyskać zwrot kosztów wydatkowanych na pogrzeb. W pierwszej kolejności może go uzyskać z zasiłku pogrzebowego, a jeżeli to świadczenie nie przysługuje - z masy spadkowej zmarłego. Rada gminy, w żadnym wypadku, nie ma prawa do modyfikowania regulacji ustawowych i podmiotów, od których dochodzić należy zwrotu wydatków poniesionych na organizację pogrzebu, jak też źródeł ich dochodzenia oraz kolejności (II SA/Go 878/14).