Jak gmina może wybrać organizację pozarządową do współpracy

Część zadań, jakie wykonują jednostki samorządu terytorialnego, może być realizowana przez organizacje pozarządowe, w szczególności te, które posiadają status organizacji pożytku publicznego. Zlecanie im tych zadań publicznych może polegać na powierzaniu lub wspieraniu jego wykonywania z udzieleniem dotacji na częściowe lub całkowite dofinansowanie określonego przedsięwzięcia.

Wskazane są konsultacje

Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego musi określić w drodze uchwały szczegółowy sposób konsultowania z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami, takimi jak np. organizacje kościelne czy spółdzielnie socjalne, projektów aktów prawa miejscowego w sprawach dotyczących działalności statutowej tych organizacji. Aby współdziałanie przebiegało sprawnie i zgodnie z określonymi zasadami konieczne jest uchwalenie rocznego lub wieloletniego planu współpracy z organizacjami pozarządowymi. Plan taki powinien być przyjęty np. przez rady gmin po konsultacjach z przedstawicielami stowarzyszeń i fundacji.

Przykład

Rada miejska przyjęła roczny program współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz innymi podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego na rok 2005. Rada ustaliła, że uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Takie postanowienie wzbudziło wątpliwości wojewody, który w swoim rozstrzygnięciu nadzorczym stwierdził, że roczny program współpracy gminy z organizacjami pozarządowymi (...) nie jest aktem prawa miejscowego i nie podlega opublikowaniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym.

Na podstawie: rozstrzygnięcia nadzorczego wojewody małopolskiego z 17 listopada 2004 r. PN II 0911-190-04

Do 30 kwietnia wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast powinni przedłożyć organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego oraz opublikować w Biuletynie Informacji Publicznej sprawozdanie z realizacji programu współpracy za rok poprzedni. Plan, o którym mowa, można uchwalić do 30 listopada roku poprzedzającego okres jego obowiązywania.

Zasady i obszar współdziałania

Współpraca jednostek samorządowych ze stowarzyszeniami i fundacjami prowadzącymi działalność pożytku publicznego może się odbywać np. przez: zlecania tym organizacjom realizacji zadań publicznych. Samorządy i organizacje pozarządowe mogą również tworzyć wspólne zespoły o charakterze doradczym oraz zawierać umowy o wykonanie wspólnych inicjatyw.

Zadania publiczne, jakie mogą być realizowane przez organizacje pozarządowe (art. 4 ustawy z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie), obejmuje m.in.:

- pomoc społeczną, w tym pomoc rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywanie szans tych rodzin i osób;

- działalność na rzecz integracji i reintegracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym;

- działalność charytatywną;

- ochronę i promocję zdrowia;

- działalność na rzecz osób niepełnosprawnych;

- promocję zatrudnienia i aktywizację zawodową osób pozostających bez pracy i zagrożonych zwolnieniem z pracy;

- działalność wspomagającą rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsiębiorczości;

- turystykę i krajoznawstwo;

- porządek i bezpieczeństwo publiczne.

Przykład

Rada gminy w uchwale w sprawie określenia zasad udzielania dotacji podmiotom niezaliczonym do sektora finansów publicznych i niedziałających w celu osiągnięcia zysku, w ramach oferty o przyznanie dotacji ze środków publicznych, określiła zakres zadań warunkujących uzyskanie dotacji. Wskazano w niej, że muszą to być zadania określone w art. 4 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, który wymienia szczegółowo, co uznawane jest za zadanie publiczne. Zasadnością podjęcia takiej uchwały zajęło się kolegium regionalnej izby obrachunkowej, które orzekło, że skoro w zakresie objętym uchwałą rady miejskiej obowiązują przepisy ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, to identycznych zagadnień nie może regulować uchwała rady gminy jako akt prawa miejscowego. Nie mogą być za podstawę podjęcia takiej uchwały przyjęte przepisy art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, art. 34 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz art. 118 ust. 2 pkt 2 ustawy z 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych.

Na podstawie: uchwały Kolegium RIO we Wrocławiu z 16 marca 2005 r. nr 30/2005

Konieczny konkurs

Wspieranie oraz powierzanie zadań publicznych organizacji pozarządowej odbywa się po przeprowadzeniu otwartego konkursu ofert. Ogłoszenie otwartego konkursu ofert powinno zawierać informacje o: rodzaju, terminach i warunkach realizacji zadania i wysokości środków publicznych przeznaczonych na jego realizację, zasadach przyznawania dotacji oraz terminie składania ofert. Nie może zabraknąć też informacji o tym, w jakim trybie i na podstawie jakich kryteriów będą brane pod uwagę przy wyborze ofert. Bardzo ważne dla organizacji pozarządowych przystępujących do konkursu ofert jest podanie danych o zrealizowanych przez administrację zadaniach publicznych tego samego rodzaju i związanych z nimi kosztami, ze szczególnym uwzględnieniem wysokości dotacji przekazanych organizacjom pozarządowym.

Przy ocenie ofert trzeba brać pod uwagę m.in. możliwość realizacji zadania i kalkulację kosztów oraz uwzględniać planowany przez organizację pozarządową wkład rzeczowy, osobowy, w tym świadczenia wolontariuszy i pracę społeczną członków.

W ciągu 30 dni od dnia ogłoszenia wyników konkursu można żądać uzasadnienia wyboru lub odrzucenia oferty. Organ administracji publicznej unieważnia otwarty konkurs ofert, jeżeli nie złożono żadnej oferty lub żadna ze złożonych ofert nie spełniała określonych wymogów zawartych. Informację o unieważnieniu podaje do publicznej wiadomości.

Od trybu konkursu ofert można odstąpić w wyjątkowych sytuacjach takich, jak np.: wystąpienie klęski żywiołowej, katastrofy naturalnej lub gdy jest to niezbędne ze względu na ochronę życia lub zdrowia ludzkiego (art. 11 a i 11 b ustawy z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie).

Prawo do kontroli

Organ administracji publicznej zlecający wykonanie zadania powinny sprawdzać i oceniać stan realizacji zadania. Chodzi tu o sprawdzenie m.in.: efektywności, rzetelności i jakości wykonania zadania, prawidłowości wykorzystania środków publicznych oraz właściwego prowadzenia dokumentacji zgodnie z postanowieniami umowy.

Organizacje pozarządowe muszą przygotować sprawozdanie z wykonania zadania publicznego w terminie 30 dni od dnia jego zakończenia. Okresem sprawozdawczym jest rok budżetowy. Organ administracji może wezwać do złożenia w roku budżetowym częściowych sprawozdań z wykonania zadania publicznego, ale nie wcześniej niż przed upływem 30 dni od dnia doręczenia wezwania.

Przykład

Stowarzyszenie w ramach powierzonego jej zadania publicznego przez gminę miało organizować zajęcia sportowe dla młodzieży. Niestety, większość środków przeznaczała na wypoczynek i wyjazdy dla dzieci, które nie miały nic wspólnego ze sportem, tj. wyjścia do kina czy zorganizowane imprezy rozrywkowe. Zgodnie z załącznikiem nr 2 § 15 rozporządzenia z 15 grudnia 2010 r. w sprawie wzoru oferty i ramowego wzoru umowy dotyczących realizacji zadania publicznego oraz wzoru sprawozdania z wykonania tego zadania gmina może rozwiązać umowę ze skutkiem natychmiastowym w przypadku wykorzystania dotacji niezgodnie z przeznaczeniem i nienależytego wykonania umowy.

Rozwiązując umowę w taki sposób, gmina określa kwotę dotacji, którą musi zwrócić stowarzyszeniu, oraz wysokość odsetek i termin zwrotu.

Obywatelskie pomysły

Mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego, np. gminy, mogą sami bądź za pośrednictwem organizacji pozarządowych złożyć wniosek o realizację zadania publicznego w ramach tzw. inicjatywy lokalnej. Przedsięwzięcia, jakie można dzięki temu realizować – zgodnie z art. 19 b ustawy o organizacjach pożytku publicznego i wolontariacie – dotyczyć mogą np.:

- wspomagania rozwoju wspólnot i społeczności lokalnych, w szczególności budowy, rozbudowy lub remontu dróg, kanalizacji, sieci wodociągowej, budynków oraz obiektów architektury stanowiących własność jednostek samorządu terytorialnego;

- działalności charytatywnej oraz  kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego,