W warszawskim CSW wystawa wideo Mirosława Bałki Fragment

– Chciałem, żeby w różnych językach tytuł brzmiał tak samo, bo wystawa będzie podróżować – wyjaśnia artysta. – Istniała całość, która rozpadła się, rozleciała. Wydaje się, że można ją ogarnąć, ale pamięć jest zawodna i zostaje tylko fragment.

Bałka jest przede wszystkim rzeźbiarzem i w tej dziedzinie zdobył międzynarodową sławę i uznanie. Jego największym dotychczasowym osiągnięciem była ekspozycja w Hali Turbin londyńskiej Tate Modern z 2009 roku, bez wątpienia najbardziej obecnie prestiżowym miejscu na świecie, gdzie pokazuje się sztukę nowoczesną. Wystawę obejrzało około 3 milionów zwiedzających. Żaden polski artysta nigdy nie zgromadził takiej publiczności.

[srodtytul]Wideo jak odkurzacz[/srodtytul]

W Warszawie Mirosław Bałka pokazuje wyłącznie prace wideo wybrane z ostatnich 12 lat. Wszystkie mają kameralny, minimalistyczny charakter, są krótkie, trwają od kilku do kilkunastu sekund. Jest niechętny zbyt długim i rozbudowanym formom filmowym.

– W sztuce jest mi bliższa konstrukcja haiku albo "szumów, zlepów, ciągów" Białoszewskiego, a nie, powiedzmy, Sienkiewicza. Wideo jest jak odkurzacz, który wszystko zasysa – mówi artysta.

Jego zdaniem filmy zbliżone są do rzeźb i w pewien sposób do nich nawiązują. Bałka rzeźbiarz wykorzystuje najprostsze materiały: stal, lastryko, beton, ale także sól, popiół, mydło, filc albo robaki. W warszawskiej prezentacji odwołują się do tego usytuowane na podłodze ekrany wykonane z idealnie białej, krystalicznej i półprzezroczystej soli. Dzięki temu podłoże uzyskuje dodatkowe sensy.

Bałka mówi, że sól to suchy pot czy łzy. Oglądając ekspozycję, można tego zupełnie nie zauważyć. Generalna zasada sztuki Bałki to interwencje i konstatacje artystyczne o subtelnym charakterze. Wszystkie mają ukryte znaczenia, które łatwo ominąć i przeoczyć wszystko.

Jednym z najlepszych przykładów jest wideo zatytułowane "B". Artysta filmuje słynną odwróconą literę B z napisu "Arbeit macht frei" z bramy w Auschwitz. Wokół niej narosło wiele znaczeń. Mówi się, że ktoś celowo tak tę literę przyspawał, by pokazywała wchodzącym do obozu, że świat za nią jest na opak. Nowe sensy doszły wraz ze sławną kradzieżą, inne dodał Bałka. Jest zima, pada śnieg widoczny na tle czerni litery, a w pewnym momencie słychać wesołe rozmowy w języku niemieckim. Młodzi turyści rzucają się śnieżkami. Powstała nieplanowana trafna ścieżka dźwiękowa do filmu.

– Nie uciekniemy ani od Majdanka, ani od Treblinki – przyznaje autor. – Nie sądzę, że jest to temat przestarzały.

Cała twórczość Bałki postrzegana jest jako zainspirowana Holokaustem, ale on przyznaje, że pewnie za jakiś czas jego zainteresowania ulegną zmianie.

Nie chce pokazywać prac na monitorach. Tworzy z filmów przestrzenne instalacje, na ścianach i podłogach galerii, twierdząc, że są one też w pewien sposób trójwymiarowe. Nadaje im charakter podobny do rzeźb, podnosząc tym samym rangę wideo. Tak stało się w salach CSW, gdzie rozrzutnie, ale precyzyjnie, zaaranżował pokaz.