Wystawa Corpus w warszawskiej Zachęcie

To nie jest rzecz o fizycznym pięknie.

Pokaz zatytułowany „Corpus" idzie pod prąd popkulturowych miraży. Nie dostarcza wizualnych podniet, pokus i przyjemności. Otwiera nam „oczy szeroko zamknięte". Dotyka tego, o czym na co dzień staramy się nie myśleć: opowiada o materii, jaką jest ludzkie ciało. Materii w ciągłym procesie, łatwo ulegającej destrukcji, żyjącej ku nieuchronnej śmierci,  by przywołać sformułowanie Martina Heideggera. Do tej wystawy potrzebna jest... odwaga. I dojrzałość.

Dwudziestu trzech artystów uczestniczących w wystawie „Corpus", przygotowanej przez kuratorkę Marię Brewińską, obnaża nasze ciała. Rozbiera je w sensie dosłownym, podsuwając pod oczy prawdę o mankamentach tego doczesnego „opakowania" naszej duszy. Jeżeli wierzymy w jej  posiadanie. Ateista powie: ciało to pojemnik energii. A także  siedlisko myśli, uczuć, zmysłowych wrażeń.

Współczesna sztuka zaczęła postrzegać ciało jako narzędzie w połowie lat 50. Od tamtego czasu nagość zaczęła znaczyć co innego niż w minionych epokach. Aspekty estetyczne, symboliczne, kulturowe zeszły na odległy plan. Obnażenie stało się manifestacją radykalnych postaw  społecznych, politycznych.

Wystawa w Zachęcie stroni od tamtych trendów; od feminizmu, gender, body artu. Tym razem autorzy skupiają się na fizycznym (a przez to filozoficznym) aspekcie naszego bytu.

Oglądanie zaczynamy od... końca. Widz zostaje skonfrontowany z kresem, który czeka każdego,  ale chętnie o tym zapominamy. Hannah Wilke i Dominik Lejman stosują kurację wstrząsową: oto ciało bez ducha. Przedmiot zamarły w bezruchu.

Wilke, świadoma swego rychłego odejścia, sfotografowała się (rok 1978, praca „Tak mi dopomóż, Hannah") w pozycji leżącej. Ona naga; ciasna komórka, gdzie leży, również goła. Postać ujęta od strony głowy, która wydaje się nieproporcjonalnie wielka w porównaniu z maleńkimi stópkami w niepoważnych sandałkach. Jakby leżała w solarium. Śmierć odheroizowana, mimo to   okropnie samotna.

W takiej samej pozycji na wznak znajduje się mężczyzna sfilmowany przez Lejmana. Z tym, że w tym przypadku gigantyczne wydają się stopy, widoczne na pierwszym planie. Wyświetlany na ekranie obraz wideo nosi tytuł „Status (Godzina z timecodem)".Tyle trwał filmowy zapis. Kamera przez godzinę rejestrowała bezruch. Mimo to sytuacja nie jest statyczna: postać „ożywia" miganie cyfr elektronicznego zegara, umieszczonego na symbolicznym katafalku. Czas płynie, procesy zachodzą, zmiany następują. Co ważne: gwałtowny perspektywiczny skrót i ujęcie od strony stóp natychmiast kojarzą się z „Chrystusem zmarłym" Andrei Mantegny namalowanym w latach 1465–1466. Upłynęły stulecia, a arcydzieło Mantegny trwa, na przekór przedstawionej na obrazie śmierci.

„Obrzędy intymne", praca Zbigniewa Libery (rok 1984), to niejako preludium do tego stanu. Zapis wideo przedstawia odchodzenie jego babki, utrzymywanej przy życiu dzięki troskliwej opiece bliskich. Karmienie i zabiegi higieniczne wzbudzają w postronnym oglądającym to współczucie, to odrazę. Bez uczucia, na zimno, fizjologia bywa żenująca wizualnie.

A choroby? Czy jest dla nich miejsce w sztuce? Alina Szapocznikow dowiodła, że nie ma tematów tabu. Poprzez odlewy własnego ciała próbowała „oswoić" nowotwór. Wymyśliła specjalną rzeźbiarską formułę na chorobę,  do tragedii dodała ironię. Ból zakryła słodkimi kolorami, tandetnym podświetleniem, żartami z „konsumpcyjności" pewnych części ciała. Używając nieszlachetnych surowców, uświadomiła, że ludzkie ciało jest równie „wybrakowane".

Nawet zdrowy organizm ma mankamenty, co uzmysławia Sarah Lucas. Jej instalacje „Panoramadrama" czy „Leżak" (obie z 2011 ) dotyczą  metaforycznie  podskórnych procesów.