Zabezpieczenie - skuteczny środek dochodzenia swoich praw w sądzie

W kodeksie postępowania cywilnego (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 101) przewidziany został atrakcyjny i efektywny instrument umożliwiający urzeczywistnianie celu postępowania, jakim jest zapewnienie należytej ochrony w przypadku naruszenia uprawnień podmiotu, któremu prawa te na podstawie norm prawa materialnego przysługują. W tym zakresie kluczowe znaczenie ma nie tylko sam fakt przyznania ochrony, ale także moment jej udzielenia. Złożenie do sądu cywilnego wniosku o zabezpieczenie umożliwia szybkie otrzymanie rozstrzygnięcia, które, o ile argumenty przedstawione we wniosku zostaną podzielone przez sąd, stanowić może skuteczny środek gwarantujący, że ochrona prawna okaże się skuteczna, nie zaś iluzoryczna.

Można postawić więc tezę, że to od uprawnionego przedsiębiorcy w ogromnej mierze zależeć będzie, czy uzyska orzeczenie odpowiadające na potrzeby, które zamierza zrealizować w wyniku przeprowadzenia postępowania rozpoznawczego, czy też przepisy umożliwiające uzyskanie zabezpieczenia (art. 730 i nast. k.p.c.) pozostaną w tym konkretnym przypadku martwą literą.

Wystarczy uprawdopodobnienie

Procedura zmierzająca do udzielenia zabezpieczenia charakteryzuje się tym, że w jej toku nie bada się szczegółowo wszystkich przesłanek, których ziszczenie się jest niezbędne do przesądzenia o przysługiwaniu uprawnionemu roszczenia. Ma ona tzw. sumaryczny charakter, ponieważ za wystarczające uznaje się uprawdopodobnienie przesłanek udzielenia ochrony prawnej – nie jest konieczne udowodnienie ich z zachowaniem przepisów o postępowaniu dowodowym. Postępowanie o udzielenie zabezpieczenia toczy się częściowo bez udziału drugiej strony, gdyż do momentu wydania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia, sąd poprzestaje na twierdzeniach wnioskodawcy. Powyższe rozwiązania gwarantują szybki tok postępowania o udzielenie zabezpieczenia. Orzeczenie sądowe, wydane w postępowaniu toczącym się według tych właśnie reguł, utrzymuje się zasadniczo do czasu prawomocnego zakończenia sporu, tj. do wydania przez sąd wyroku lub postanowienia merytorycznego.

Co w piśmie

Przedsiębiorca musi pamiętać, że kluczowymi elementami wymagającymi uwzględnienia w piśmie zawierającym żądanie udzielenia zabezpieczenia są:

- uprawdopodobnienie roszczenia,

- uprawdopodobnienie interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia oraz

- wskazanie wnioskowanego sposobu zabezpieczenia.

Wskazanie sposobu zabezpieczenia w sprawach dotyczących roszczeń pieniężnych polega na wymienieniu środka z art. 747 i nast. k.p.c. Nie jest wykluczone podanie przez uprawnionego dwóch lub więcej sposobów zabezpieczenia w sposób alternatywny lub ewentualny. Wówczas sąd, kierując się treścią art. 730

1

§ 3 k.p.c., powinien zastosować taki sposób, który uprawnionemu zapewni należytą ochronę, a jednocześnie nie obciąża obowiązanego ponad potrzebę (postanowienie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 9 lutego 2012 r., I ACz 196/12).

Odpowiedni sposób

Sposób zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych przepisy określają elastycznie: sąd udziela zabezpieczenia w taki sposób, jaki stosownie do okoliczności uzna za odpowiedni, nie wyłączając sposobów przewidzianych dla zabezpieczenia roszczeń pieniężnych. W szczególności sąd może unormować prawa i obowiązki stron lub uczestników postępowania na czas trwania postępowania. Ten ostatni sposób zabezpieczenia jest bardzo „pojemny" i najczęściej to właśnie on umożliwia takie kształtowanie orzeczenia o udzieleniu zabezpieczenia, aby ochrona uprawnionego była realna i odczuwalna.

Trzy zasady

Bazując na całokształcie regulacji dotyczącej postępowania zabezpieczającego, można sformułować następujące dyrektywy dotyczące określania sposobu zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych:

- orzeczony sposób zabezpieczenia nie może naruszać praw osób trzecich;

- sposób zabezpieczenia nie może stanowić dla uprawnionego nadmiernego obciążenia, jednak ma uprawnionemu zapewnić należytą ochronę prawną (zasada proporcjonalności zabezpieczenia);

- zabezpieczenie nie może zmierzać do zaspokojenia roszczenia, chyba że ustawa stanowi inaczej (z art. 755 § 2

1

k.p.c. wynika natomiast, że przepisu art. 731 nie stosuje się, jeżeli zabezpieczenie jest konieczne dla odwrócenia grożącej szkody lub innych niekorzystnych dla uprawnionego skutków).

Jaka opłata

Konieczność opłacenia wniosku o udzielenie zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy jest on wnoszony osobnym pismem (przed wszczęciem postępowania w sprawie lub w toku trwającego już postępowania). Jeżeli wniosek o udzielenie zabezpieczenia zgłaszany jest „w piśmie rozpoczynającym postępowanie" (np. w pozwie) – wniosek nie podlega opłacie. Opłata ma wysokość stałą: wniosek o udzielenie zabezpieczenia roszczenia majątkowego podlega opłacie w wysokości 100 zł, a roszczenia niemajątkowego – 40 zł.

Jaka egzekucja postanowienia

Po uzyskaniu skutecznego orzeczenia o zabezpieczeniu podstawową kwestią staje się możliwość urzeczywistnienia wynikającej zeń ochrony przez wykonanie postanowienia. Do postępowania zabezpieczającego odpowiednio stosuje się przepisy o egzekucji.

Szczególnie interesującym rozwiązaniem jest wprowadzony ustawą nowelizującą k.p.c. z 16 września 2011 r., która weszła w życie 3 maja 2012 r. (DzU 2011 nr 233, poz. 1381), tryb który ma być bardziej efektywny i sprzyjający poszanowaniu interesów uprawnionego.

Stosownie do art. 1051 § 1 i art. 1051

1

§ 1 k.p.c., w sytuacji stwierdzenia działania obowiązanego wbrew obowiązkom wynikającym z postanowienia o zabezpieczeniu, sąd jest uprawniony do nałożenia na obowiązanego grzywny.

Grzywny w rezerwie

Alternatywnie może nakazać obowiązanemu zapłatę na rzecz uprawnionego, np. przedsiębiorcy określonej sumy pieniężnej za dokonane naruszenie oraz zagrozić obowiązanemu nakazaniem zapłaty określonej sumy pieniężnej za każde kolejne naruszenie obowiązków.

W razie dalszego ignorowania przez obowiązanego nałożonych na niego obowiązków, wniosek o nakazanie zapłaty na rzecz uprawnionego sumy pieniężnej może być ponawiany. W obecnym stanie prawnym brak jest ograniczeń kwotowych odnoszących się do sumy pieniężnej, której zapłata może być nakazana. Określając wysokość sumy pieniężnej, sąd uwzględnia interesy stron w takiej mierze, aby zapewnić wykonalność obowiązku i nie obciążać ponad potrzebę obowiązanego. Oznacza to, że w każdym konkretnym przypadku kwota wyznaczona będzie w oparciu o argumentację przedstawioną przez same zainteresowane strony. Ponawiana może być także grzywna: w jednym postanowieniu sąd może wymierzyć grzywnę nie wyższą niż 10 tys.  zł, chyba że dwukrotne wymierzenie grzywny okazało się nieskuteczne. Ogólna suma grzywien w tej samej sprawie nie może przewyższać miliona złotych. W razie wykonania czynności lub umorzenia postępowania grzywny niezapłacone do tego czasu ulegają umorzeniu.

Zdaniem autorki

Magdalena Warzecha, radca prawny w dziale procesowym kancelarii prawniczej Dentons

Żądając udzielenia przez sąd ochrony prawnej o charakterze tymczasowym, należy – przede wszystkim – wyraźnie i precyzyjnie podać sposób zabezpieczenia. Ważne jest także, aby dokładnie określić roszczenie, którego zabezpieczenia dochodzi np. przedsiębiorca, jeśli zabezpieczenia domaga się na etapie przedprocesowym. Sposób zabezpieczenia, który sąd ustali na wniosek przedsiębiorcy, będzie wyznaczał zakres przyznanej ochrony.