Wakacje z zabytkami. Wielkopolska i Kujawy

Wraz z Narodowym Instytutem Dziedzictwa w cyklu „Skarby regionów” pokazujemy zabytki i niezwykłe miejsca w całej Polsce. Dzisiaj opisujemy te warte obejrzenia w Wielkopolsce oraz w Kujawsko-Pomorskiem. Zapraszamy!

W Wielkopolsce pozostały ślady początków państwa polskiego, dlatego obowiązkowo powinna znaleźć się na szlaku związanym z poznawaniem naszego dziedzictwa i kultury. Licznie zachowały się tam obiekty murowane z epoki romańskiej, zabytki sakralne, ale także rezydencje ziemiańskie oraz zabytki przemysłu i techniki.

Wielkopolska

Katedra w Gnieźnie była świątynią koronacyjną królów i siedzibą pierwszego w Polsce arcybiskupstwa. Stamtąd wyruszył z misją chrystianizacji Prus św. Wojciech. Z pielgrzymką do jego grobu, znajdującego się w katedrze, przybył w 1000 roku cesarz niemiecki Otton III, a jego spotkanie z Bolesławem Chrobrym przeszło do historii jako zjazd gnieźnieński. Wystrój oraz nagromadzone we wnętrzu dzieła sztuki z różnych epok, w tym kunsztownie wykonane romańskie Drzwi Gnieźnieńskie, olśnią każdego odwiedzającego to miejsce.

W ramach funduszy unijnych Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego wsparło renowację i konserwację zespołu trzech najstarszych kościołów Gniezna, kolejne prace odbywają się w ramach programu „Ochrona zabytków”.

Niezwykle ważnym ośrodkiem nowo tworzonego państwa był Ostrów Lednicki. To prawdopodobnie tam Mieszko I i jego drużyna przyjęli w 966 roku chrzest, co potwierdzają odsłonięte przez archeologów baseny chrzcielne. Relikty kaplicy wzniesionej w latach 60. X wieku stanowią część książęcego palatium, w którym przypuszczalnie przyszedł na świat Bolesław Chrobry, a w roku 1000 był podejmowany cesarz Otton III pielgrzymujący do grobu św. Wojciecha. Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy obejmuje m.in. Ostrów Lednicki, Wielkopolski Park Etnograficzny oraz Rezerwaty Archeologiczne w Gieczu i Grzybowie, wspierane dotacjami MKiDN w ramach projektów ochrony zabytków oraz działań muzealnych.

Poznań lokowano w 1253 r., ale jego początki sięgają X w. i Ostrowa Tumskiego. W drugiej połowie X w. na podgrodziu zbudowano kamienną, przedromańską katedrę, nekropolię pierwszych Piastów. Później powstała na jej miejscu gotycka budowla. Na Ostrowie znajdują się też m.in. gotycki kościół pw. Najświętszej Maryi Panny, budynek Akademii Lubrańskiego, pałac arcybiskupi i kanonie. Na Starym Rynku zobaczymy renesansowy ratusz z połowy XVI w. Ciekawym obiektem jest też zamek cesarski, który powstał na początku XX wieku dla cesarza niemieckiego Wilhelma II. W czasie wojny miał on być rezydencją Adolfa Hitlera. Tajemnicę wojenną otacza też budynek dzisiejszej siedziby dyrekcji Wielkopolskiego Parku Narodowego w Jeziorach. W czasie wojny budynek ten z dwukondygnacyjnym podziemnym schronem był rezydencją namiestnika Rzeszy w Kraju Warty Arthura Greisera. Miłośnicy zabytków militarnych mogą odwiedzić Muzeum Broni Pancernej oraz cytadelę i forty.

Wyjątkowym miejscem jest zespół pałacowo-parkowy w Dobrzycy zbudowany pod koniec XVIII wieku. W pałacu znajduje się imponująca kolekcja rzeźb z epoki, m.in. prace Antonia Canovy. Teraz mieści się tam Muzeum Ziemiaństwa. Warto odwiedzić także dwór w Koszutach, jeden z wielkopolskich pomników historii, obecnie Muzeum Ziemi Średzkiej.

Kórnik wraz z kluczem majątkowym stanowił własność znanych wielkopolskich rodów. Dzisiejszą formę pałacu-zamku na wysepce nawiązującą do romantycznego gotyku angielskiego nadał mu w latach 1845–1860 Tytus Działyński. Zgodnie z wolą właściciela przystosowano go do roli muzealno-bibliotecznej i nadano pozory obronności: mury zwieńczono krenelażem i ozdobiono basztami. W części gmachu funkcjonuje słynna Biblioteka Kórnicka.

Pałac w Rogalinie przez kilka stuleci, do 1939 r., był własnością rodu Raczyńskich

Piotr Jamski, Polonia Illustrata

Warto też odwiedzić imponujący zespół pałacowo-parkowy w Rogalinie, który w połowie XVIII stał się własnością rodu Raczyńskich. Dzięki staraniom Edwarda Raczyńskiego po 1815 r. salę balową przekształcono w neogotycką zbrojownię, w której obok broni gromadzono narodowe i rodzinne pamiątki. Rezydencja pozostawała w rękach Raczyńskich do 1939 r. W czasie wojny pałac zajmowała szkoła Hitlerjugend, część pomieszczeń zaś została zniszczona. W 1948 r. wraz z otaczającym go rokokowym parkiem przekazano Muzeum Wielkopolskiemu w Poznaniu (dzisiaj oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu). W ostatnim czasie ze środków MKiDN wykonano modernizację budynku stajni w zespole pałacowym w Rogalinie.

Warto odwiedzić klasycystyczny pałacyk myśliwski w Antoninie, który dla Radziwiłłów wybudował Karl Friedrich Schinkel. W miejscu tym przebywał m.in. Fryderyk Chopin. Koniecznie trzeba też obejrzeć zamek w Gołuchowie, związany z historią Działyńskich i Czartoryskich. Izabela Czartoryska – pochowana w tamtejszej kaplicy – utworzyła tam jedno z pierwszych muzeów. W czasie II wojny światowej jej kolekcja została rozgrabiona przez Niemców.

Z kolei zespół klasztorny Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri Gostyń-Głogówko to jeden z najcenniejszych zabytków architektury barokowej w Polsce. W podziemiach znajdują się krypty ze szczątkami fundatorów oraz członków kongregacji. W bibliotece przechowywane są m.in. cenne starodruki i muzykalia.

Zespół dawnego opactwa cysterskiego, jeden z najcenniejszych zabytków sakralnych regionu, znajduje się w miejscowości Ląd nad Wartą. Można podziwiać gotyckie krużganki klasztoru z XIV w. i kapitularz. Oratorium św. Jakuba z freskami o tematyce heraldycznej to jeden z cenniejszych zabytków sztuki średniowiecznej. Opactwo benedyktynów w Lubiniu jest jednym z najdłużej działających na ziemiach polskich ośrodków monastycznych. Jego historia wiąże się z dynastią Piastów oraz wielkopolskim rodem Awdańców. Klasztor ufundował król Bolesław II Szczodry, odnowił go Bolesław Krzywousty. Działała tam jedna z największych w Wielkopolsce bibliotek, która przechowuje najstarszy zapis nutowy w Polsce.

Na trasie naszych wędrówek koniecznie powinien znaleźć się Kalisz, w którym oprócz wielu zabytków architektury klasycystycznej trzeba obejrzeć kościół pw. św. Wojciecha i Stanisława. Świątynia powstała w kompleksie kolegium jezuickiego w latach 1592–1597 i była pierwszym w Polsce naśladownictwem rzymskiego kościoła Il Gesú, wzorca architektonicznego dla przyszłego baroku.

Warto obejrzeć też osadę młyńską w Jaraczu nad Wełną, która powstała w XV wieku. W jej skład wchodził drewniany młyn napędzany kołem wodnym, dom właściciela, podwórze folwarczne z budynkami gospodarczymi, spichlerzem oraz mieszkaniami dla robotników. Obecnie mieści się tam Muzeum Młynarstwa i Wodnych Urządzeń Przemysłu Wiejskiego. Warto zobaczyć też wiatraki – typu holenderskiego w Pyzdrach oraz koźlak w Budzisławiu Kościelnym, a także wieżę wodociągową w Kościanie. Ten ostatni obiekt zbudowany w 1908 r. w stylu neogotyckim ma 40 metrów wysokości. Obecnie mieści się tam najwyższa w Polsce ściana wspinaczkowa i obserwatorium astronomiczne. Warto zobaczyć też dawny dworzec celny w Nowych Skalmierzycach, jedną z siedmiu kolejowych stacji granicznych powstałych pomiędzy zaborem pruskim a rosyjskim.

Kujawsko-Pomorskie

Na terenie Kujaw znajdują się jedne z najciekawszych obiektów architektury romańskiej m.in. w Mogilnie, Strzelnie czy Inowrocławiu. Obowiązkowo trzeba odwiedzić Toruń wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Zachowały się m.in. średniowieczne ruiny zamku krzyżackiego. Warto wejść do domu, w którym w 1473 r. urodził się Mikołaj Kopernik – w budynku tym działa obecnie muzeum. Można zobaczyć też twierdzę zbudowaną po wojnie francusko-pruskiej, która obejmuje ok. 200 budowli fortecznych: schronów, baterii, magazynów i 15 dużych fortów ulokowanych na ówczesnych obrzeżach miasta.

Toruńska Starówka, otrzymuje wsparcie MKiDN z funduszy unijnych na projekt ochrony i konserwacji dziedzictwa kulturowego UNESCO. Ze środków ministerstwa są również dotowane prace konserwatorskie miejskich zabytków, a adaptacja budynku Koszar Bramy Chełmińskiej na cele muzealne Muzeum Twierdzy Toruń została wsparta ze środków unijnych.

Pozostałości Biskupina, grodu z epoki halsztackiej (700–400 p.n.e.), zasiedlonego przez ludność tzw. kultury łużyckiej, odkryto w roku 1933

Piotr Sekuła

Rezerwat archeologiczny w Biskupinie to jeden z pomników historii. Pozostałości grodu z epoki halsztackiej (700–400 p.n.e.), zasiedlonego przez ludność tzw. kultury łużyckiej, odkryto w roku 1933 na wyspie Jeziora Biskupińskiego. Odsłonięto zachowane drewniane konstrukcje fundamentów domów, wały, ulice, odnaleziono naczynia gliniane, narzędzia i ozdoby wykonane m.in. z żelaza i brązu. Chełmno nad Wisłą od XIII w. było częścią państwa zakonnego, ale miało własną radę. Po klęsce Krzyżaków pod Grunwaldem wraz z innymi ośrodkami Prus miasto złożyło hołd królowi polskiemu. W roku 1505 Aleksander Jagiellończyk darował je biskupom chełmińskim. Do czasów współczesnych zachował się niemal w całości pierścień średniowiecznych murów oraz 23 baszty, ale tylko jedna brama – Grudziądzka. W ramach programu „Ochrona zabytków” MKiDN zostały przeprowadzone prace konserwatorskie i restauratorskie miejskich zabytków. Urok Grudziądza podkreślają zabytkowe spichlerze umieszczone w pobliżu Wisły. Nie tylko służyły one do składowania ziarna, ale też stanowiły element miejskich fortyfikacji.

W roku 1946 prof. Zdzisław Kępiński dokonał odkrycia w nawie kościoła pw. św. Trójcy w Strzelnie. Pod barokowym tynkiem znalazł cztery romańskie kolumny kamienne, w tym dwie, których całe trzony pokryto rzeźbami figuralnymi. Na kolumnie północnej rozpoznano przedstawienia grzechów, na południowej – cnót. Z kolei bazylika pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny we Włocławku, wzniesiona w latach 1340–1411, to jedna z pierwszych gotyckich katedr w Polsce, w XIX wieku przebudowana.

W Wietrzychowicach można obejrzeć megalityczne grobowce z IV tys. p.n.e. Pierwsze informacje na temat istnienia grobów w pobliżu tej wsi zostały przekazane archeologom w latach 30. XX w. W największym z nich znaleziono m.in. szkielet mężczyzny i kobiety, krzemienny nóż, fragmenty naczyń glinianych.

Do jednego z najpiękniejszych zabytków romańskich regionu należy kolegiata pw. św. Piotra i Pawła w Kruszwicy wzniesiona na początku XII w. We wnętrzu zachowały się ślady malowideł romańskich, kamienna chrzcielnica, kropielnica z XII/XIII w. oraz liczne płyty nagrobne. W Radzyniu Chełmińskim warto obejrzeć ruiny zamku krzyżackiego z przełomu XIII i XIV w. To tam nakręcono jeden z odcinków filmu „Pan Samochodzik i templariusze”.

W Chełmży niewątpliwie trzeba odwiedzić katedrę św. Trójcy, która od XIII w. aż do 1821 r. była siedzibą biskupów chełmińskich. We wnętrzach zachowały się m.in. nagrobek biskupa Piotra Kostki z 1595 r., fragment płyty grobowej wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego Zygfryda von Feuchtwangena z ok. 1311 r. oraz epitafia z XVII i XVIII w.

Pochodząca z XVII w. kalwaria w Pakości nazywana jest Kujawską Jerozolimą, składa się bowiem z 24 kaplic w stylu barokowym, kościoła i plebani.

Więcej informacji na temat najciekawszych polskich zabytków znajdziemy na stronie internetowej.