Nauki Jana Pawła II wciąż są aktualne

Panuje przekonanie, że świat zachodni tak dojrzał w tolerancji, że prawa swobodnego wyrażania poglądów religijnych są oczywistością i po trosze przestano na nie zwracać uwagę. Ba, nawet w krajach tak dalece zsekularyzowanych jak Francja część elit jest przekonana, że ludzie wierzący nadal mają zbyt duże przywileje. Tymczasem do kwestii wolności religijnej trzeba wracać. Obok opowieści o zepsuciu panującym wewnątrz Kościoła i aferach pedofilskich z udziałem duchownych, zapomina się o milionach chrześcijan w Polsce i Europie, którym coraz trudniej funkcjonować w sposób nieupośledzony w debacie publicznej. Gdy tylko przyznają się do wiary w Chrystusa i powiedzą, że Dekalog jest dla nich fundamentem publicznego funkcjonowania, pojawiają się szklane sufity.

Kawałek własnej przestrzeni

Cała złość skierowana na bizantynizm biskupów czy grzechy Kościoła najczęściej nie dotyka samych hierarchów – ich chroni gruby mur pałacu biskupiego i pozycja – jest za to ogromnym problemem dla katolików żyjących w coraz bardziej zlaicyzowanych środowiskach. Ich sytuacja jest trudna podwójnie: po pierwsze, muszą się tłumaczyć z czegoś, co ich samych głęboko rani, po drugie, emocjonalnie i wizerunkowo ponoszą konsekwencje nie swoich czynów.

W niekończących się dyskusjach nad konsolidacją demokracji, które same w sobie są bardzo inspirujące, dużo miejsca poświęca się czynnikom instytucjonalnym, międzynarodowym, socjologicznym i kulturowym. Umykają argumenty dotyczące wyrażania przekonań wynikających wprost z religii. Traktuje się je trochę wstydliwie, jakby nie miały wpływu na stabilność systemu demokratycznego. Tymczasem, wciąż spychane na margines, upominają się o swoją reprezentację społeczną coraz bardziej aktywnie.

W Hiszpanii, Włoszech, Francji i Polsce od mniej więcej dekady przez ulice największych miast co jakiś czas przetaczają się milionowe nieraz manifestacje w obronie życia, rodziny czy podstawowych wolności obywatelskich. Tłamszenie sumienia musi kończyć się buntem, ponieważ to, co w człowieku najbardziej osobiste i delikatne, a do takich należą wiara i wyznanie, wymagają twardej obrony granic wewnętrznej autonomii. Europejczyk-obywatel nie przestaje być Europejczykiem-chrześcijaninem; aby uznawać wspólnotę europejską za swoją, musi mieć kawałek wolnej przestrzeni w debacie publicznej i nie chce, żeby to były opłotki tej przestrzeni.

Czytaj więcej

Plus Minus

Polska - zmartwienie Europy

Polacy, zawsze tak bardzo okcydentalistyczni, najbardziej naturalnie czuli się w tej Europie wtedy, gdy byli traktowani trochę jak goście doproszeni do dobrego towarzystwa i, co ważniejsze, gdy sami siebie tak postrzegali.

Papież praw człowieka

Pierwszą i podstawową wartością jest zawsze stosunek człowieka do Boga, wyrażający się w przekonaniach religijnych. Wolność wyznania staje się w ten sposób podstawą innych wolności" – tłumaczył papież Polak w Orędziu na Światowy Dzień Pokoju w 1980 r. Tego nie da się ludzi pozbawić.

Nasilające się zjawiska dechrystianizacji Europy skłaniają do sięgnięcia po naukę Jana Pawła II o wolności sumienia z lat 80., gdy świat tkwił jeszcze w zimnej wojnie i wiele krajów rządzonych było przez niedemokratyczne reżimy. Pośród wielu określeń, jakimi go opisywano, Jan Paweł II nazywany był także papieżem praw człowieka. W swojej pierwszej, programowej encyklice „Redemptor hominis" z 1979 r. pisał: „Owszem, samo nawet zjawisko niewiary, areligijności, ateizmu, jako zjawisko ludzkie, rozumie się tylko w relacji do zjawiska religii i wiary. Trudno więc z »czysto ludzkiego« nawet punktu widzenia przyjąć takie stanowisko, wedle którego tylko ateizm ma prawo obywatelstwa w życiu publicznym i społecznym, a ludzie wierzący niejako z zasady bywają zaledwie tolerowani czy też traktowani jako obywatele »gorszej kategorii«, a nawet – co już także ma miejsce – odmawia się im w ogóle prawa obywatelstwa". Czy te słowa nie nabierają dzisiaj niepokojącej aktualności?

O wolność religijną Jan Paweł II upominał się wielokrotnie odwiedzając kraje, gdzie była ona łamana oraz w licznych przemowach i orędziach. „Wolność sumienia i religii (...) jest pierwszym i niezbywalnym prawem osoby ludzkiej; a nawet więcej, można powiedzieć, że w stopniu, w jakim dotyka ona najbardziej intymnej sfery ducha, podtrzymuje głęboko zakotwiczoną w każdej osobie rację bytu innych wolności" – pisał we wspomnianym orędziu z 1980 r.

Katolik jako odmieniec

Wolności sumienia i religii, choć bardzo dobrze opisane w naukach prawnych i społecznych, są jednocześnie sferą najbardziej wrażliwą i narażoną na agresję, ponieważ dotykają czegoś intymnego i osobistego w człowieku oraz są niezwykle czułe na bodźce zewnętrzne, płynące od opinii publicznej. Kruche prawa odnoszące się do wolności wyznania opierają się na państwie, ponieważ to ono stoi na straży wszystkich praw i ma legalne środki przemocy, służące do ochrony wolności osobistych. Co to oznacza? W praktyce najczęściej wrażliwość chrześcijańska spotyka się z wrażliwością sędziów, urzędu i aktualnej mody politycznej. W samej Polsce wiele spraw z artykułu 196 kodeksu karnego, dotyczących obrazy uczuć religijnych, było odrzucanych lub umarzanych. Wiele środowisk politycznych, głównie z lewicy, żąda, by przepis w ogóle usunąć.

Nie wiedzieć czemu, krytyka moralności chrześcijańskiej i antyklerykalizm stały się miarą nowoczesności i przepustką do awansu społecznego. Bycie antykościelnym coraz częściej się opłaca i daje poczucie dołączenia do grona „wiedzących lepiej", do awangardy obalającej stare mity, która jednak nie wie, że dzisiejsi katolicy są w stu procentach zeuropeizowani i trwają przy swojej wierze nie dlatego, że nie załapali się na nowoczesność, lecz na odwrót, oni są świadomymi chrześcijanami pomimo nowoczesności, nie wypisują się z niej, ale nakładają na nią tradycję dwóch tysięcy lat chrześcijaństwa i czterech tysięcy lat Starego Przymierza. Postawa antyreligijna jest tak powszechna, że do grona dyskryminowanych oprócz katolików coraz częściej dołączają wyznawcy innych religii.

Profesor prawa międzynarodowego i konstytucyjnego Joseph Weiler, niekryjący się ze swoja wiarą ortodoksyjny Żyd, tłumaczył w wywiadzie dla Teologii Politycznej, iż „laicyzacja stała się tym, czym ongiś była religia. W wielu przypadkach tak zwane państwa liberalne upodobniły się do chrześcijańskich państw wyznaniowych z dawnych czasów. Sekularyzacja jest w nich nową »religią«, a jej wyznawcy często wykazują takie samo nietolerancyjne i nieliberalne nastawienie jak to, które cechowało państwa chrześcijańskie we wcześniejszych wiekach".

Ten antyreligijny ucisk kosztuje i nawet co odważniejsi ludzie lewicy zaczynają w nieformalnych rozmowach przyznawać, że problem istnieje. To nie jest tak, że liberalna demokracja wszystkich zmieści pod swoim dachem i po równo obdzieli wolnością i tolerancją. Demokracja, prócz wbudowanych mechanizmów samoregulacji, ma także potężne mechanizmy autodestrukcji. Nie da się wymagać od dziesiątków milionów obywateli w Europie, by aktywnie brali udział w pogłębianiu integracji europejskiej, gdy ich permanentnym stanem wewnętrznym jest rozdarcie na poziomie sumienia, bo instytucje publiczne afirmują wartości sprzeczne z ich wiarą.

Niemożność wyrażania bez lęku swoich przekonań na zewnątrz ma swoje następstwa psychiczne. Wiedzą o tym dzieci z autentycznie wierzących rodzin, które nie chcą ukrywać swojej wiary. One często po prostu cierpią. To zagrożenie, przez mało kogo zauważane, jest bardzo poważne i generuje gigantyczne koszty emocjonalne. Długotrwały negatywny odbiór w szkole i dezaprobata ze strony kolegów spycha dzieci w strategie izolowania się, uciekania w lęk, wycofania się, w bierność, bierną agresję i ciągłą złość. Z czasem takie dziecko zaczyna myśleć o sobie jak o osobie odmiennej, nieakceptowanej.

Katolicka młodzież zacznie za chwilę funkcjonować według innych kodów kulturowych niż rówieśnicy. Chrześcijan coraz częściej przedstawia się jako kogoś dziwnego i obcego, dlatego potrzebują oni takiej samej opieki prawnej, jak inne mniejszości religijne.

Czytaj więcej

Plus Minus

Nie tylko „zatłuszczony łeb”. Brutalność w polityce popłaca

Własna bańka medialna i własne plemię polityczne w obliczu agresywnej ekspansji wrogiego ludu wiele wybaczają, bo nienawiść do przeciwnika jest ważniejsza niż bycie grzecznym.

Pod wpływem Kościoła? Nie, przeciw niemu

Proszę wybaczyć tę analogię, ale z jedną z podanych niżej form dyskryminacji miał do czynienia chyba każdy mieszkający w dużym mieście katolik. „Pojęcie stygmatyzacji obejmuje swoim zasięgiem kilka negatywnych, powiązanych ze sobą i nakładających się na siebie postaw prezentowanych w społeczeństwie. Wymienić tu trzeba: dystansowanie się (unikanie wchodzenia w nieformalne kontakty), dewaluację i stereotypizację (upowszechnianie negatywnych, uproszczonych, stereotypowych opinii dotyczących wymienionej grupy ludzi), delegitymację (wprowadzenie prawnych ograniczeń możliwości działania w jakimś obszarze), segregację (blokowanie dostępu do pewnych form aktywności zarezerwowanych dla osób zdrowych)" – piszą Anna Iwanicka-Maciura i Lucyna Boratyn-Dubiel w pracy „Wykluczenie społeczne osób chorych psychicznie".

Katolicy powinni poważnie pomyśleć nad zastosowaniem świeckich narzędzi prawnych do przeciwdziałania dyskryminacji i wykluczeniu tym bardziej, że sekularyzm zaczyna funkcjonować jako pewien rodzaj filozofii życia, a laickie wychowanie dąży do ukształtowania nowego humanizmu wykluczającego chrześcijański styl życia. Czas, gdy chrześcijaństwo było w Polsce jedynym kluczem hermeneutycznym, właśnie się kończy.