Doświadczenia XX wieku mocno zraziły obywateli i filozofów do instytucji państwa. Ci, którzy wiedzieli cokolwiek o państwie totalitarnym, wiedzieli, że zwykło ono egzekwować swoją władzę siłą i niesprawiedliwie. Społeczeństwo, dążąc do powiększenia przestrzeni dostępnej jednostkom i grupom, przeciwstawiało mu się. Ci, którzy czytali marksistów, wiedzieli, że państwo ma zniknąć – a przedtem, jak chciał Antonio Gramsci, znaleźć się w stanie nierozwiązywalnego konfliktu ze „społeczeństwem obywatelskim". Walka była więc grą o sumie zerowej. Więcej społeczeństwa obywatelskiego to mniej państwa. Więcej państwa to mniej społeczeństwa.
W Polsce takie dialektyczne widzenie spraw było zresztą dodatkowo uzasadnione: podtrzymanie charakteru narodowego przez dwa wieki było możliwe przede wszystkim przez działania ograniczające penetrujący zakres władzy państwa. Zaborczego, okupacyjnego czy komunistycznego, ale zawsze – zgodnie z gramsciańską etykietą – hegemonicznego. Bohaterstwo i patriotyzm łączyły się u nas z walką z państwem i jego instytucjami.