Smart rząd

Zapowiedź powołania Centrum Analiz Strategicznych (CAS), która padła w exposé premiera Mateusza Morawieckiego, mogła zaginąć wśród innych bardziej dalekosiężnych bądź bliskich obywatelom propozycji działań. To źle. Brak takiej instytucji przez ostatnie lata zaowocował bowiem wieloma błędnymi decyzjami. Jednak sama zapowiedź to za mało – ideę CAS bardzo łatwo można wypaczyć.

Premier Morawiecki nie podał dotąd żadnych szczegółów dotyczących budowy CAS. Dlatego warto może przypomnieć kilka fundamentalnych warunków, bez których spełnienia Centrum będzie jedynie papierowym tygrysem.

Niezależność bez słodzenia

Punktem wyjścia dyskusji o zapleczu analitycznym premiera, a przez to i całej Rady Ministrów, musi być akceptacja fundamentalnego założenia: CAS będzie niezależne albo nie będzie go w ogóle. Upolitycznienie Centrum bądź nakazanie mu pisania raportów pod z góry założoną tezę sprawi, że nikt nie będzie traktował go poważnie.

Rolą CAS nie może być bowiem uszczęśliwianie premiera i jego ministrów, tylko przedstawianie faktów oraz wiarygodnych prognoz – tak, jak robi to amerykańskie Congressional Budget Office. Dlatego w Centrum należy zatrudnić najlepszych ekspertów: prawników, socjologów, specjalistów w sprawach międzynarodowych, ochrony zdrowia, energetyki czy ochrony środowiska. Premier przy pomocy CAS powinien móc sprawdzić jakość rozwiązań, w szczególności legislacyjnych, przedstawianych mu przez ministrów. Zadaniem Centrum nie może być „słodzenie" władzy lub dawanie naukowych „podkładek" pod chybione pomysły. CAS ma mówić prawdę, nawet najbardziej niewygodną.

Szef rządu musi dysponować średnio- i długoterminowymi analizami dotyczącymi aktualnych oraz przyszłych trendów i ich wpływem na nasz kraj. Musimy umiejscowić Polskę na mapie świata w kontekście takich wyzwań, jak m.in. rewolucja cyfrowa w gospodarce i rozwój przemysłu 4.0, dostęp do surowców i gospodarka o obiegu zamkniętym, adaptacja do skutków zmian klimatycznych.

Kolejny element wartości dodanej płynący z powstania CAS to opracowywanie naukowych podstaw polityki w takich sektorach, jak energetyka, ochrona zdrowia, prawo gospodarcze czy prawo pracy. Dziś zadania te są rozproszone pomiędzy ekspertów zatrudnionych w instytucjach (głównie rządowych), komisjach kodyfikacyjnych, gremiach doradczych czy doradców współpracujących z poszczególnymi decydentami. Jakie są tego efekty, widać po regularnie pojawiających się projektach ustaw – kompletnie ze sobą sprzecznych, mimo że opracowanych przez ministrów tego samego rządu.

Ważne, by nie próbować narzucić CAS zbyt wielu zadań. Centrum nie może zajmować się wszystkim. Pojawiły się sugestie, aby koordynowało ono (bądź wspierało koordynację) rządowego procesu legislacyjnego – de facto dublując rolę Rządowego Centrum Legislacji i Komitetu Stałego Rady Ministrów. Uporządkowanie rządowej legislacji to bez wątpienia wielkie i pilne wyzwanie, lecz nie powinni zajmować się nim analitycy i badacze. Mogą oni służyć swoją wiedzą w odniesieniu do konkretnych projektów, lecz za rzetelne przeprowadzenie projektów przez wszystkie etapy – od założeń bądź projektu regulacji, przez konsultacje i uzgodnienia, po przyjęcie go przez Radę Ministrów – powinien odpowiadać ktoś inny.

Fakty, a nie slogany

CAS powinno wyliczyć i przedstawić premierowi oraz opinii publicznej skutki budżetowe oraz społeczno-gospodarcze planowanych zmian prawnych. Gdyby zaplecze analityczne premiera istniało w momencie wycofywania się z podwyższenia i wyrównania wieku emerytalnego, w debacie publicznej posługiwalibyśmy się faktami, a nie politycznymi sloganami. Być może ostateczny kształt rozwiązań emerytalnych byłby inny, mniej kosztowny dla budżetu oraz przyszłych pokoleń.

W obszarze legislacji CAS mógłby też wspierać poszczególne resorty, zapewniając niezbędne dane dla przygotowania wysokiej jakości oceny skutków regulacji (OSR), czyli wpływu tworzonego prawa na obywateli i przedsiębiorców. Jest to pięta achillesowa legislacji, z którą mimo podejmowanych wysiłków od lat nie można sobie poradzić. Jakość OSR nierzadko woła o pomstę do nieba, a przy bardzo popularnych w tej kadencji parlamentu projektach poselskich tej oceny w ogóle się nie wymaga. Skierowana do Sejmu tzw. konstytucja dla biznesu ma to zmienić, więc powołanie CAS i powierzenie mu roli swego rodzaju „banku danych" dla OSR wydaje się logiczne i uzasadnione.

Jeśli Centrum Analiz Strategicznych powstanie, będzie to także sygnał świadczący o tym, że następuje profesjonalizacja prowadzenia polityki. Dotyczyć to będzie zarówno rządu i administracji rządowej, jak i polityków oraz partii politycznych reprezentowanych w parlamencie. Owszem, można sobie łatwo wyobrazić prowadzenie kampanii w oparciu o chwytliwe hasła i slogany, lecz możliwość ich błyskawicznego skontrastowania z rzetelnymi i wiarygodnymi danymi przygotowanymi przez CAS będzie stanowiło istotną wartość dodaną. Być może politycy wezmą wreszcie większą odpowiedzialność za wypowiadane przez siebie słowa. Bo to także one, a nie tylko nadprodukcja niskiej jakości przepisów, wpływają na przedsiębiorców i podejmowane przez nich decyzje, jak chociażby ograniczenie inwestycji.

Jest jasne, że CAS to pożądana, ale też jednocześnie ryzykowna decyzja. Technokratyczna poprawność i merytoryka stają tu w opozycji do swobody prowadzenia polityki. Niestety, żadne półśrodki nie wchodzą w grę. Jeśli CAS ma nie spełniać przedstawionych wymogów, to lepiej go w ogóle nie tworzyć.