Karpaty waźne dla Unii Europejskiej

Przyszłość rozwoju terytorialnego Unii Europejskiej i osiągnięcie naszego wspólnego celu, jakim jest spójność społeczna i gospodarcza Unii przy zachowaniu bogactwa jej różnorodności, w coraz większym stopniu zależeć będzie od równomiernego i zintegrowanego wzmocnienia konkurencyjności oraz innowacyjności całej UE. Znaczenie tego olbrzymiego wyzwania dla elit politycznych i gospodarczych państw europejskich rośnie, gdy weźmiemy pod uwagę presję globalizacji, niekorzystne zmiany klimatyczne i demograficzne, kryzys europejskiego rynku i zachwianie podstaw trwałego rozwoju. Jednocześnie nie możemy i nie chcemy rezygnować w Unii z troski o rozwój zrównoważony rozumiany jako „równowaga pomiędzy ekonomią a ekologią" oraz „równowaga pomiędzy ekonomią i wartościami społecznymi".

Nowe inicjatywy

Dzisiaj widać już wyraźnie, że rozszerzenie UE o nowe kraje członkowskie uruchomiło szereg nowych inicjatyw, które wzbogaciły myślenie o rozwoju społeczno-gospodarczym całej Europy, stwarzając nowe bodźce tego rozwoju, szczególnie w wymiarze terytorialnym.

Przykładem tego są inicjatywy makroregionalne, jak strategia Morza Bałtyckiego czy strategia dunajska pokazujące umiejętności makroregionalnej współpracy pomiędzy państwami w naszym regionie. Wskazują one, jak ważne jest, by w myśleniu o rozwoju łączyć potencjały wielu krajów i Unii w celu wytworzenia „efektu kumulacji rozwojowej" wokół jasno sprecyzowanych celów.

Rozszerzenie UE o nowe kraje uruchomiło wiele inicjatyw, które wzbogaciły myślenie o rozwoju całej Europy

Z perspektywy makroregionalnej strategiczne spojrzenie  pozwala uzyskać nie tylko dodatkową wartość dla dotychczasowych inicjatyw w ramach polityki rozwoju, ale zachęca też do kierowania uwagi na obszary, które można uznać za szczególnie istotne dla Unii Europejskiej.

Czas na Karpaty

Za taki obszar w pełni można uznać makroregion Karpacki. Spełnia on kryteria makroregionalnych strategii ustalonych przez Komisję Europejską, która uznaje tę właśnie formę rozwoju terytorialnego za szczególnie istotną w przyszłym okresie programowania polityki spójności.

Makroregion Karpacki wypełnia kryteria definicyjne, jako że w pełni jest obszarem łączącym „terytoria różnych państw i regionów powiązanych wspólnymi cechami i problemami". Obejmuje duży fragment Europy Środkowej, Południowo-Wschodniej i Bałkanów. Karpaty są jednym z największych łańcuchów górskich Europy (bardziej rozległym od Alp), z największą bioróżnorodnością, rozciągającym się w kształcie łuku na przestrzeni ponad 1500 km od Austrii przez Czechy, Polskę, Słowację, Węgry, Rumunię, Ukrainę objętą programem Partnerstwo Wschodnie, aż po Serbię.

W Polsce, obszar karpacki obejmuje ponad 6 proc. powierzchni kraju i obejmuje rozległe tereny koncentrujące się w województwie śląskim, w Małopolsce i na Podkarpaciu – od Beskidów przez Tatry po Bieszczady.

Ważny po trzykroć

Obszar ten, zwany zielonym kręgosłupem Europy Środkowo-Wschodniej, jest niezwykle ważny geopolitycznie i kluczowy dla południowo-wschodniego kierunku polityki europejskiej. Łączy on państwa europejskie o trojakim statusie: członkowskie, akcesyjne oraz te, które objęte są Partnerstwem Wschodnim (ENP). Jest to miejsce krzyżowania się wielu strategicznych interesów politycznych. Po ostatnim rozszerzeniu UE Karpaty stały się jej wschodnią granicą, co podnosi znaczenie tego regionu i jego stabilności dla całej Wspólnoty.

Po drugie jest to rejon bardzo bogaty kulturowo i różnorodny społecznie. Stanowi wspaniały przykład europejskiego bogactwa tradycji, która łączy się z nowoczesnością. Jest to także teren wielu ważnych inicjatyw gospodarczych, zamieszkiwany przez ludzi o dużym potencjale przedsiębiorczości.

Po trzecie to jeden z najważniejszych europejskich zasobów środowiska naturalnego o niezwykłym bogactwie przyrodniczym. Ma olbrzymi wpływ na stosunki klimatyczne i wodne państw środkowoeuropejskich, a walory krajobrazowe i uzdrowiskowe wzmacniają jego atrakcyjność.

Pokonać problemy

Jednocześnie na terenie tym występują poważne problemy i wyzwania, którym należy sprostać. Wspomnimy jedynie dwa najważniejsze z nich.

W Karpatach mają miejsce rokrocznie katastrofy naturalne (powodzie) powodujące olbrzymie straty. W części polskiej Karpat i na pogórzach gwałtowne powodzie powodują miliardowe zniszczenia, których państwo nie jest w stanie naprawiać. A jednocześnie w Karpatach wytwarzana jest woda pitna zapewniająca blisko 90 proc. potrzeb Rumunii i ponad 50 proc. potrzeb Polski (dorzecze Wisły). Dla przyszłych pokoleń to sprawa fundamentalna i właściwa gospodarka wodna z pewnością musi być jednym z filarów makroregionalnej strategii na tym obszarze.

Karpaty to obszar należący do najsłabszych konkurencyjnie  terenów tej części Europy.  Obejmuje najbiedniejsze fragmenty obecnej Unii i jej sąsiadów, wymaga inwestycji ekologicznych, transportowych, wsparcia dla lokalnej przedsiębiorczości, a także spójnej polityki dotyczącej zasobów ludzkich, w tym migracji. Szczególnie ważne są inicjatywy transportowej integracji tego obszaru umożliwiające zarówno sprawne połączenie go z pozostałymi częściami kontynentu, jak i jego wewnętrzną integrację (np. na terenie Polski).

Konieczna jedna strategia

Karpaty są więc dla Unii Europejskiej obszarem ważnym strategicznie i wymagają odrębnego ujęcia w programach UE. Potrzebują  wsparcia według często przywoływanej zasady solidarności europejskiej rozumianej jako zdolność do dzielenia się z innymi swoim bogactwem.

Państwa karpackie jeszcze w 2003 roku uzgodniły zakres współpracy w postaci bardzo dobrej konwencji karpackiej ogłoszonej w Kijowie jako pewnej platformy określającej „ogólne cele polityczne promujące zintegrowane podejście do ochrony i zrównoważonego rozwoju Karpat". Jednak nie zmniejsza to wrażenia pozostawania tego makroregionu w cieniu Unii Europejskiej. A wzmacnia je fakt, że problemy górskie Karpat nie są objęte żadną z wielostronnych form współpracy, takich jak w przypadku państw czarnomorskich, bałtyckich czy dunajskich.

Z tych wszystkich powodów wydaje się zasadne, by powstała europejska strategia dla Karpat. Jej celem, na wzór strategii dla Morza Bałtyckiego czy strategii dunajskiej, powinno być przede wszystkim dążenie do integracji instrumentów i programów działania Unii Europejskiej kierowanych do poszczególnych obszarów w ramach makroregionu Karpat (i według ustaleń wynikających z konwencji karpackiej), gdzie już obecnie realizuje się wiele projektów ze środków wspólnotowych, ale nie zawsze w sposób efektywny.

Obszar karpacki jest niezwykle ważny dla południowo-wschodniego kierunku polityki europejskiej

Istnieje na miejscu potencjał i wola współpracy, które uwidoczniają się w rozproszonych, niestety, inicjatywach politycznych i praktycznych działaniach na różnych poziomach. Nadszedł czas, by uczynić krok dalej.

Okazja dla polskiej prezydencji

Okazją do tego może być rozpoczynające się 7 września Forum Ekonomiczne w Krynicy. W jego trakcie, w ramach parlamentarnego wymiaru polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej, Sejm i Senat RP organizują konferencję „Europa Karpat". Stanowić ona ma platformę dialogu dla wszystkich zainteresowanych rozwojem ziem górskich oraz współpracą regionalną zarówno w UE, jak i z jej najbliższymi sąsiadami. Służyć ma też podjęciu wspólnych międzynarodowych działań na rzecz rozwoju Karpat oraz możliwości podniesienia tego makroregionu wyżej w hierarchii europejskiej współpracy i rozwoju.

„Europa Karpat" wpisuje się także w realizację priorytetów polskiej prezydencji (Partnerstwo Wschodnie, integracja europejska państw karpackich, szeroko pojęte bezpieczeństwo). Jednocześnie jest to odpowiedni moment dla tej inicjatywy, ponieważ rozpoczęły się prace nad  nowymi regulacjami polityki rozwoju w ramach finansowych UE na lata 2014 – 2020. Dlatego międzynarodowa dyskusja poświęcona rozwojowi Europy karpackiej może dać szansę na przedstawienie na forum UE celu, który z inicjatywą Polski byłby jednoznacznie identyfikowany.

Niech hasło „Unia Europejska bogata Karpatami" pozwoli na lepszy i skuteczniejszy rozwój tego ważnego miejsca na mapie naszego kontynentu.