Nowotwór bardziej osobisty

Każdy nowotwór to indywidualny przypadek – przekonują onkolodzy. Wykrywanie specyficznych cech molekularnych i genetycznych konkretnej tkanki rakowej umożliwia precyzyjne dobranie leczenia, które będzie bardzo skuteczne, a jednocześnie mało toksyczne dla całego organizmu pacjenta. Drugim trendem jest dopasowanie terapii do konkretnego człowieka – w tym innych chorób, na które może cierpieć.

– Najważniejszym kierunkiem we współczesnej onkologii jest wykorzystanie diagnostyki molekularnej i genetycznej – mówi prof. dr hab. med. Wiesław Jędrzejczak, kierownik Katedry i Kliniki Hematologii, Onkologii i Chorób Wewnętrznych Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. – Dzięki tym technikom ustaliliśmy m.in., że choroby nowotworowe krwi znacznie różnią się genetycznie. To stało się podstawą do nowego podziału tych schorzeń. Kiedyś była po prostu ostra białaczka szpikowa, a teraz to jest kilkadziesiąt różnych chorób. Jednocześnie techniki te umożliwiły wprowadzenie terapii celowanych.

– Dziś tych celów w leczeniu nowotworów krwi jest już bardzo dużo. Ale zaczęło się od leku imatinib będącego inhibitorem kinaz tyrozynowych – tłumaczy specjalista.

Imatinib (znany pod nazwą Glivec) wykorzystywany był początkowo wyłącznie w walce z przewlekłą białaczką szpikową, a także z białaczką u osób niekwalifikujących się do przeszczepu. Później okazało się, że ten sam lek jest również skuteczny w leczeniu nowotworów podścieliskowych jelita (tzw. GIST).

– Od tego czasu podobnych leków przybyło. I są stosowane w wielu schorzeniach nowotworowych – dodaje prof. Jędrzejczak.

Jedną z technik, które umożliwiły precyzyjne „trafianie” w słabe punkty nowotworów i precyzyjne określanie, które leki będą skuteczne, było wprowadzenie do użytku mikromacierzy DNA. Pozwalają one jednoczenie badać nawet kilkaset genów i wysnuwać na tej podstawie wnioski o dokładnym rodzaju choroby oraz skuteczności leków.

– Większość metod terapii celowanych jest stosowanych w hematologii – tłumaczy prof. Wiesław Jędrzejczak, krajowy konsultant w tej dziedzinie. – Akurat tu jest to szczególnie wskazane ze względu na charakter nowotworów. Bardzo łatwo sprawdzić skuteczność leczenia. W przypadku guzów litych na ogół przeprowadza się jednorazowe pobranie tkanki do badania. A w przypadku chorób krwi jest możliwość wielokrotnego pobierania materiału. Można zatem ustalić, czy cel dla leczenia został wybrany prawidłowo, no i czy został trafiony. Wystarczy sprawdzać, ile komórek chłoniakowych czy białaczkowych pozostało po leczeniu.

A co z drugim trendem – „medycyną osobistą”, czyli dopasowaniem postępowania terapeutycznego do każdego pacjenta indywidualnie?

– W hematologii terapia personalizowana jest stosowana już od pewnego czasu. Na przykład przeszczepienie szpiku można stosować tylko u osób w pewnym wieku. W związku z tym pacjenci w wieku 20 i 90 lat poddawani będą innemu leczeniu. 90-latek nie toleruje agresywnego leczenia – mówi prof. Jędrzejczak. – Po prostu z wiekiem przybywa nam różnych innych schorzeń. Może na przykład pojawić się sytuacja, kiedy trzeba zastosować lek kardiotoksyczny, ale nie można, bo chory ma uszkodzone serce. I wtedy trzeba szukać innych metod.

Wprowadzenie terapii celowanych do praktyki onkologicznej przynosi wymierne efekty. W przypadku raka piersi średni czas życia wydłużył się prawie pięciokrotnie. Podobnie dobre rezultaty przyniosło wykorzystanie nowych cząsteczek w leczeniu nowotworów jelita grubego czy jajnika. Nieco gorzej sytuacja wygląda w leczeniu niektórych typów raka płuc.

– Jeżeli chodzi o skuteczność terapii i wydłużanie życia pacjentów, to w chorobach krwi postęp jest duży, źle nie jest. I mówię tu zarówno o wyleczalności, jak i wydłużaniu życia, a to nie jest to samo – podkreśla prof. Jędrzejczak. Nowe terapie celowane umożliwiają przedłużenie życia chorych nawet do poziomu osób zdrowych. A przeszczepy sprawiają, że białaczki w młodym wieku są w 50 proc. uleczalne. Nowością jest tu też przeszczepianie krwi pępowinowej od dwóch, a nawet trzech dawców. W niektórych przypadkach to jest jedyna możliwa metoda.