Tam, gdzie żyją lwy

Świat Ptolemeusza

Włoska kartografia renesansowa w zbiorach Biblioteki Narodowej

Biblioteka Narodowa

Nieobecność naszego kraju nie przeszkodziła jednak temu aleksandryjskiemu matematykowi, astronomowi, przede wszystkim jednak geografowi umieścić w stworzonym przez siebie opisie świata istniejącej do dziś, całkiem ładnej zresztą miejscowości, jaką jest... Kalisz.

Oczywiście stuprocentowej pewności, czy nasz Kalisz jest istotnie tożsamy z opisaną przez niego Kalisią, nie ma, ale że miasto leżało na Bursztynowym Szlaku, a archeolodzy nawykopywali w okolicy pełno śladów osadnictwa trwającego w tym miejscu już od głębokiego neolitu i całkiem sporo dowodów kontaktów mieszkańców tych ziem z Imperium Rzymskim, wydaje się to całkiem prawdopodobne. Na pewno w każdym razie bardziej niż na przykład łączenie również wspominanego przez Ptolemeusza Karrodunon z Krakowem, w czym swego czasu celowali Joachim Lelewel i jemu współcześni.

Jak na ironię, akurat kiedy Polska powstawała, o Ptolemeuszu nikt już nie pamiętał. Aż do czasów renesansu, kiedy to najtęższe umysły epoki rzuciły się na jego „Geografię" i na podstawie zawartych w niej współrzędnych zaczęły na wyścigi kreślić mapy świata. Ubarwionych nimi edycji ptolemejskiej „Geografii" powstało wówczas sporo, a jeden ze stworzonych egzemplarzy – ten opracowany w 1467 r. przez Nicolausa Germanusa – trafił do Polski, gdzie wkrótce zasilił Bibliotekę Ordynacji Zamojskiej. Po wojnie zaś, przekazany przez ostatniego ordynata Jana Zamoyskiego, stał się częścią depozytu Biblioteki Narodowej, która to szacowna instytucja zorganizowała właśnie poświęconą geografowi wystawę „Świat Ptolemeusza". I w ten sposób historia zatacza koło – Ptolemeusz jest ponownie przypominany światu w kraju, o którego starożytnościach, dzięki Ptolemeuszowi właśnie, świat może dziś pamiętać.

– To wyjątkowa w skali światowej okazja zobaczenia „Geografii" w całości . Egzemplarz Biblioteki Ordynacji Zamojskiej jako jedyny spośród zachowanych nie jest zszyty w atlas, co umożliwia eksponowanie wszystkich jego kart jednocześnie – chwalą się organizatorzy.

Ale wystawa, jak się okazuje, służy nie tylko do oglądania, lecz również do... czytania. Biblioteka Narodowa zdecydowała się mianowicie opublikować na tę okazję aż dwie książki. Jedna z nich to niby zwykły katalog, który jednak, gdy wziąć go do rąk, okazuje się piękną edytorsko i opasłą objętościowo publikacją naszpikowaną wyczerpującymi tekstami o samym Ptolemeuszu, o nauce aleksandryjskiej, o zachłannym pożeraniu starożytności przez renesans, wreszcie o odkrywaniu kulistości ziemi... A wszystko to, rzecz jasna, ilustrowane barwnymi, renesansowymi wizjami ptolemejskiego świata.

Druga z książek zaskakuje jednak bardziej. Otóż jest to nowa książka... Jacka Dehnela. Pisarz zainspirowany prezentowanymi na wystawie mapami stworzył 30 miniatur – lekkich zabaw literacką formą – raz stylizowanych na średniowieczny traktat, innym razem na scenariusz współczesnej gry komputerowej czy starożytny mit. Zbyt poważnie ich treści traktować raczej nie należy, ale czyta się to – jak zresztą zazwyczaj Dehnela – doskonale. Zwłaszcza mając wokół siebie te wszystkie piękne, stare mapy.

– Historia i literatura mają swoje szerokie gościńce i autostrady, ale mają również zaułki, boczne ścieżynki i ślepe uliczki – mówi pisarz. – Moja książka to zbiór apokryfów, a zatem spacer po peryferiach, białych plamach, które na dawnych mapach oznaczano napisem: „Ubi sunt leones", czyli „tam żyją lwy".

A gdzie konkretnie żyją? To łatwo sprawdzić, wybierając się do 20 grudnia do Pałacu Rzeczypospolitej na warszawskim placu Krasińskich.

Jacek Dehnel

Kosmografia, czyli trzydzieści apokryfów tułaczych