Poetka wyklęta

Biografia Papuszy pokazuje prostą prawdę, że wykluczani też potrafią wykluczać - pisze Marcin Kube w "Przekroju"

Aktualizacja: 16.08.2013 18:10 Publikacja: 11.08.2013 19:00

Rodzina Papuszy nie akceptowała jej literackiej pasji.

Rodzina Papuszy nie akceptowała jej literackiej pasji.

Foto: Forum, Mar Marek Skorupski

Środowiska literackie zachwyciły się jej poezją. Jerzy Ficowski od młodości był cyganofilem. Swoją pasją zaraził starszego Juliana Tuwima i potrafił wpływać nawet na partyjnego prominenta Jerzego Putramenta. Jednak rozgłos oraz publikacje stały się źródłem cierpienia Bronisławy Wajs (1908–1987), zwanej Papuszą, i odrzucenia jej przez romską wspólnotę. 

Bronisława Wajs, pseudonim Papusza urodziła się 17 sierpnia 1908 r. lub 10 maja roku 1910 w Lublinie, zmarła 8 lutego 1987 w Inowrocławiu)

Jej pseudonim oznacza lalkę. Rzeczywiście była bardzo piękna. Ale uroda cygańskiej dziewczyny przynosi więcej utrapienia niż radości. Szybko została wydana przez rodzinę za mąż. Nie dość, że o miłości nie mogło być mowy, to jeszcze skończyło się upokorzeniem. Mąż powiedział: „Odejdź. Nigdy cię nie kochałem. Za żonę wziąłem, boś umiała zarobić". Ot i tradycyjny romski rozwód. Podobnych przykładów traktowania kobiet jest w książce Angeliki Kuźniak więcej. Drugi mąż, dużo starszy Dyźko Wajs – z zawodu harfiarz – również nie pytał o zdanie młodej Bronisławy. Ani przed ślubem, ani po nim. Nie chciała go za męża, w dodatku ją bił. Na starość opiekowała się nim do końca. Chociaż szybko zhardziała i nauczyła się walczyć o swoje, to do końca życia dostawała po głowie restrykcyjnym cygańskim kodeksem. Najbardziej przygnębiające jest to, że w zasadzie nigdy go nie złamała. Zarzuty wspólnoty romskiej, a później ostracyzm i izolacja brały się głównie z ignorancji i strachu przed gadziowskim (nieromskim) światem, któremu cygańskiego folkloru i tajemnic przybliżać nie wolno. Za to grozi kara „skalania". Żaden Rom nie poda nawet ręki takiej osobie. Choć oficjalnie wyrok wobec Papuszy nie zapadł, to i tak wypchnięto ją na margines.

Zobacz na Empik.rp.pl

Smutne losy polsko-cygańskiej poetki to główny temat znakomitej książki Angeliki Kuźniak. Jednocześnie w tle rysuje się historia polskich Romów w XX w. Okres przedwojenny, w porównaniu z PRL, prezentuje się niemal sielsko. Cygański złoty wiek zakończyła okupacja niemiecka. Nazistowski plan rasowy nie dawał Cyganom więcej szans niż Żydom. Trzydziestoletnia Papusza ocalała, bo wraz z bliskimi ukryła się w wołyńskich lasach. Czas powojenny to początek końca koczowniczego życia w taborach. Władza ludowa postarała się, by poprzez „akcje osiedleńcze i produktywizacyjne" Cyganie stali się częścią kolektywnego społeczeństwa. Lata 70. i 80. to już wegetacja w ciasnych mieszkaniach komunalnych, starania o zasiłki i renty oraz tęsknota za dawnymi czasami, gdy za obozowanie w lesie i podróż w taborach nie karano jeszcze wysokimi grzywnami.

Angelika Kuźniak wykonała mrówczą pracę, zbierając rozproszone źródła. Z wyczuciem portretuje skrajnie konserwatywną społeczność, tak przecież wrażliwą na swoim punkcie. Cytuje amatorskie nagrania ze spotkań autorskich, dzieli się zdjęciami z prywatnego archiwum Wajsów i gromadzi wspomnienia świadków tamtych wydarzeń – jak choćby historię delegacji cygańskiej, która wybrała się z worem pieniędzy do Związku Literatów Polskich, by wykupić i spalić cały nakład „Cyganów polskich" Ficowskiego. Albo scenę, gdy Papusza z dumą rozdaje na osiedlu świeżo wydane tomiki swych wierszy. Wieczorem zadrukowany papier posłużył do zawijania kiełbas i wędlin – tak pobratymcy docenili jej sukces.

******Angelika Kuźniak,

„Papusza",

wyd. W.A.B., Warszawa 2013;

cena: 34,99 zł

Środowiska literackie zachwyciły się jej poezją. Jerzy Ficowski od młodości był cyganofilem. Swoją pasją zaraził starszego Juliana Tuwima i potrafił wpływać nawet na partyjnego prominenta Jerzego Putramenta. Jednak rozgłos oraz publikacje stały się źródłem cierpienia Bronisławy Wajs (1908–1987), zwanej Papuszą, i odrzucenia jej przez romską wspólnotę. 

Bronisława Wajs, pseudonim Papusza urodziła się 17 sierpnia 1908 r. lub 10 maja roku 1910 w Lublinie, zmarła 8 lutego 1987 w Inowrocławiu)

Pozostało 87% artykułu
Kultura
Arcydzieła z muzeum w Kijowie po raz pierwszy w Polsce
https://track.adform.net/adfserve/?bn=77855207;1x1inv=1;srctype=3;gdpr=${gdpr};gdpr_consent=${gdpr_consent_50};ord=[timestamp]
Kultura
Podcast „Komisja Kultury”: Seriale roku, rok seriali
Kultura
Laury dla laureatek Nobla
Kultura
Nie żyje Stanisław Tym, świat bez niego będzie smutniejszy
Materiał Promocyjny
Bank Pekao wchodzi w świat gamingu ze swoją planszą w Fortnite
Kultura
Żegnają Stanisława Tyma. "Najlepszy prezes naszego klubu"