Reklama

Poetka wyklęta

Biografia Papuszy pokazuje prostą prawdę, że wykluczani też potrafią wykluczać - pisze Marcin Kube w "Przekroju"

Aktualizacja: 16.08.2013 18:10 Publikacja: 11.08.2013 19:00

Rodzina Papuszy nie akceptowała jej literackiej pasji.

Rodzina Papuszy nie akceptowała jej literackiej pasji.

Foto: Forum, Mar Marek Skorupski

Środowiska literackie zachwyciły się jej poezją. Jerzy Ficowski od młodości był cyganofilem. Swoją pasją zaraził starszego Juliana Tuwima i potrafił wpływać nawet na partyjnego prominenta Jerzego Putramenta. Jednak rozgłos oraz publikacje stały się źródłem cierpienia Bronisławy Wajs (1908–1987), zwanej Papuszą, i odrzucenia jej przez romską wspólnotę. 

Bronisława Wajs, pseudonim Papusza urodziła się 17 sierpnia 1908 r. lub 10 maja roku 1910 w Lublinie, zmarła 8 lutego 1987 w Inowrocławiu)

Jej pseudonim oznacza lalkę. Rzeczywiście była bardzo piękna. Ale uroda cygańskiej dziewczyny przynosi więcej utrapienia niż radości. Szybko została wydana przez rodzinę za mąż. Nie dość, że o miłości nie mogło być mowy, to jeszcze skończyło się upokorzeniem. Mąż powiedział: „Odejdź. Nigdy cię nie kochałem. Za żonę wziąłem, boś umiała zarobić". Ot i tradycyjny romski rozwód. Podobnych przykładów traktowania kobiet jest w książce Angeliki Kuźniak więcej. Drugi mąż, dużo starszy Dyźko Wajs – z zawodu harfiarz – również nie pytał o zdanie młodej Bronisławy. Ani przed ślubem, ani po nim. Nie chciała go za męża, w dodatku ją bił. Na starość opiekowała się nim do końca. Chociaż szybko zhardziała i nauczyła się walczyć o swoje, to do końca życia dostawała po głowie restrykcyjnym cygańskim kodeksem. Najbardziej przygnębiające jest to, że w zasadzie nigdy go nie złamała. Zarzuty wspólnoty romskiej, a później ostracyzm i izolacja brały się głównie z ignorancji i strachu przed gadziowskim (nieromskim) światem, któremu cygańskiego folkloru i tajemnic przybliżać nie wolno. Za to grozi kara „skalania". Żaden Rom nie poda nawet ręki takiej osobie. Choć oficjalnie wyrok wobec Papuszy nie zapadł, to i tak wypchnięto ją na margines.

Zobacz na Empik.rp.pl

Smutne losy polsko-cygańskiej poetki to główny temat znakomitej książki Angeliki Kuźniak. Jednocześnie w tle rysuje się historia polskich Romów w XX w. Okres przedwojenny, w porównaniu z PRL, prezentuje się niemal sielsko. Cygański złoty wiek zakończyła okupacja niemiecka. Nazistowski plan rasowy nie dawał Cyganom więcej szans niż Żydom. Trzydziestoletnia Papusza ocalała, bo wraz z bliskimi ukryła się w wołyńskich lasach. Czas powojenny to początek końca koczowniczego życia w taborach. Władza ludowa postarała się, by poprzez „akcje osiedleńcze i produktywizacyjne" Cyganie stali się częścią kolektywnego społeczeństwa. Lata 70. i 80. to już wegetacja w ciasnych mieszkaniach komunalnych, starania o zasiłki i renty oraz tęsknota za dawnymi czasami, gdy za obozowanie w lesie i podróż w taborach nie karano jeszcze wysokimi grzywnami.

Reklama
Reklama

Angelika Kuźniak wykonała mrówczą pracę, zbierając rozproszone źródła. Z wyczuciem portretuje skrajnie konserwatywną społeczność, tak przecież wrażliwą na swoim punkcie. Cytuje amatorskie nagrania ze spotkań autorskich, dzieli się zdjęciami z prywatnego archiwum Wajsów i gromadzi wspomnienia świadków tamtych wydarzeń – jak choćby historię delegacji cygańskiej, która wybrała się z worem pieniędzy do Związku Literatów Polskich, by wykupić i spalić cały nakład „Cyganów polskich" Ficowskiego. Albo scenę, gdy Papusza z dumą rozdaje na osiedlu świeżo wydane tomiki swych wierszy. Wieczorem zadrukowany papier posłużył do zawijania kiełbas i wędlin – tak pobratymcy docenili jej sukces.

******Angelika Kuźniak,

„Papusza",

wyd. W.A.B., Warszawa 2013;

cena: 34,99 zł

Środowiska literackie zachwyciły się jej poezją. Jerzy Ficowski od młodości był cyganofilem. Swoją pasją zaraził starszego Juliana Tuwima i potrafił wpływać nawet na partyjnego prominenta Jerzego Putramenta. Jednak rozgłos oraz publikacje stały się źródłem cierpienia Bronisławy Wajs (1908–1987), zwanej Papuszą, i odrzucenia jej przez romską wspólnotę. 

Bronisława Wajs, pseudonim Papusza urodziła się 17 sierpnia 1908 r. lub 10 maja roku 1910 w Lublinie, zmarła 8 lutego 1987 w Inowrocławiu)

Pozostało jeszcze 87% artykułu
Reklama
Kultura
Arrasy i abakany na Wawelu. A także inne współczesne dzieła w królewskich komnatach
Materiał Promocyjny
Czy polskie banki zbudują wspólne AI? Eksperci widzą potencjał, ale też bariery
Kultura
„Halloween Horror Nights”: noc, w którą horrory wychodzą poza ekran
Kultura
Nie żyje Elżbieta Penderecka, wielka dama polskiej kultury
Patronat Rzeczpospolitej
Jubileuszowa gala wręczenia nagród Koryfeusz Muzyki Polskiej 2025
Materiał Promocyjny
Urząd Patentowy teraz bardziej internetowy
Kultura
Wizerunek to potęga: pantofelki kochanki Edwarda VIII na Zamku Królewskim
Reklama
Reklama
REKLAMA: automatycznie wyświetlimy artykuł za 15 sekund.
Reklama