Gęsi za wodą

Większość wędrówek przebiega jednak nocą. W dzień zaś ptaki wypoczywają na ławicach rzecznych i wśród pól. Rzadko jednak w przypadkowych miejscach. Wędrówka ma swój, dla nas nie do końca zrozumiały, ale jednak konkretny plan. Pozostający w ścisłym związku z wodą.

Polacy nie gęsi, gęsi nie Polacy

Powiedzenie „Polacy nie gęsi..." należałoby, gdy mowa o gęsiach wędrujących przez nasz kraj, zamienić na „gęsi nie Polacy". Przelatujący tędy skrzydlaci wędrowcy z tej ptasiej grupy należą bowiem do gatunków, które u nas nie gniazdują. Jedynym odbywającym u nas lęgi, i to coraz liczniej, gatunkiem jest gęś gęgawa, protoplastka naszej gęsi pospolitej, białej gąski domowej. Tak naprawdę różni się od niej tym tylko, że nie stała się w warunkach naturalnych albinosem, co było udziałem jej udomowionej wersji.

Gęsi gęgawy również przelatują w kluczach po naszym niebie, ale stanowią tu tylko ułamek wędrującego gęsiego ogółu. Większość wędrownych gęsi, jakie widujemy jesienią i wiosną nad nami, to gęsi zbożowe i białoczelne. Mieszkańcy dalekiej północy, zakładający gniazda wśród tundry i tajgi, a po okresie krótkiej w tamtych stronach wiosny odbywający daleką, coroczną podróż.

Wahadło życia i śmierci

Niczym wahadłowo kursujący, dalekobieżny pociąg, gęsie stado wyrusza z końcem arktycznego lata w trasę, liczącą kilka tysięcy kilometrów. Wiosną – mkną z powrotem. Kurs wiosenny przebiega szybciej, bo dodatkowym napędem jest dla tego pociągu budzący się popęd rozrodczy. Jesienna wędrówka jest za to stateczna i spokojna, pełna stacji, pozwalających się posilać.

Podróż do Europy nie ma precyzyjnie określonego celu – ptaki podążają tam, gdzie w danym roku jest odpowiednio dużo wody, żeru i spokoju. Ale mają w Europie szereg miejsc, na których warto urządzić dłuższy, nawet ponad miesiąc trwający postój, o ile nie pozostać na całą zimę.

W Polsce jest kilka większych i mniejszych takich gęsich przytulisk. Jednym z najbardziej uczęszczanych i najmocniej jesienią obsadzonych bywa obszar zalewisk w pobliżu ujścia Warty do Odry, kiedyś zwany Basenem Słońskim od położonego na jego brzegu miasteczka Słońsk, a dziś znajdującego się w granicach Parku Narodowego Ujście Warty. Tu, w otoczeniu mokradeł, ptaki czują się bezpiecznie i mogą spokojnie popasać. Co nie znaczy, że są bezpieczne. Czekają na nie drapieżniki z gromadą orłów bielików na czele, a do tego w okresie zimowych polowań myśliwi z rusznicami.

Dowody bliskości wody

Ptaki tworzą niezwykle karne społeczeństwo. W rejonie ujścia Warty taka społeczność może liczyć w porywach dwieście tysięcy osobników. Siedzą gęsto upakowane, w nieledwie wojskowym szyku. Gęsi wszelkich gatunków należą do najbardziej monogamicznych ze wszystkich ptaków, łącząc się w trwałe pary, często na całe życie. Jako małżeństwa również wędrują, trzymając się w tym trudnym czasie razem. Ale w stadzie prawie tego nie widać i trzeba bystrego obserwatora, by dojść, kto tu z kim tworzy stadło i że takowe w ogóle istnieją.

Odpoczywający wędrowcy siedzą równym tłumem, a w niebezpieczeństwie jak na komendę unoszą szyje, zamieniając się w las peryskopów. Z dala takie stado wygląda jak długa, zjeżona wstęga wśród rzecznych mokradeł. W mocnej lornetce lub lunecie nietrudno wtedy rozpoznać gatunki. Gęsi zbożowe maja ciemniejące ku górze szyje, białoczelne odznaczają się – zgodnie z sugestią zawartą w nazwie – białymi, z dala widocznymi plamami na przodzie głowy. Wśród tych stad trafiają się przedstawiciele innych, rzadszych gatunków, jak choćby wyraźnie mniejsza gęś mała czy kontrastowo, czarno i biało upierzona, wyglądająca niczym piktogram bernikla.

Nazwa jednego z dwóch najliczniejszych gatunków: gęś zbożowa, podpowiada, że to istota lądowa. A przecież jest ona zarazem, jak i inne gęsi, ptakiem wodnym.

Gęsi należą wraz z kaczkami i łabędziami do rzędu ptaków blaszkodziobych. Nazwa rzędu wzięła się od dziobów o krawędziach zaopatrzonych w szeregi blaszkowatych narośli, pozwalających przecedzać wodę i w taki sposób zdobywać pokarm. Z tej grupy rekrutują się gatunki najbardziej z wszystkich ptaków związane z wodą, często zarazem najlepsi skrzydlaci pływacy i nurkowie. Nasze bohaterki sporo życia spędzają zaś na lądzie, często wśród zbóż, których młodymi pędami się żywią. Nie obejdą się jednak bez wody.

Spełnia ona w ich życiu trzy ważne role. Po pierwsze – jest drogowskazem. Szlaki przelotu gęsi wiodą zdecydowanie wzdłuż dużych rzek, u nas wzdłuż dolin Wisły, Bugu, Warty, Odry i Noteci. Klucz gęsi na niebie może być i dla nas strzałką wskazująca bliskość rzeki lub innego akwenu. Tak, gęsi ciągną „za wodą".